Đương quy là một vị thuốc được sử dụng khá phổ biến trong Đông y để chữa trị nhiều chứng bệnh khác nhau. Vậy vị thuốc này mang lại những giá trị gì, sử dụng như thế nào, cần lưu ý những gì? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết về đương quy dưới đây.
Tìm hiểu chung về đặc điểm của Đương quy
Đương quy vốn được mệnh danh là nhân sâm dành cho phụ nữ có tên khoa học là angelica sinensis, tên trong tiếng Anh là angelica hoặc female ginseng. Đây là vị thuốc có nguồn gốc từ Trung Quốc, sinh trưởng nhiều ở vùng có khí hậu ôn đới, mát mẻ, đặc biệt là vùng núi cao 2000 - 3000 mét. Ở nước ta, dược liệu này đã được trông thử nghiệm ở một số tỉnh phía Bắc như Hòa Bình, Lai Châu, Lào Cai.
Đương quy là cây thân thảo lớn, chiều cao từ 40 - 80cm, sống lâu năm với thân cây có hình trụ, màu tím và có rãnh dọc. Lá đương quy có hình mác dài, xẻ lông chim 3 lần, mọc so le, mép lá có viền răng cưa còn đầu lá nhọn. Hoa của cây đương quy là hoa nhỏ có màu xanh trắng, chúng thường mọc thành chùm 10 - 40 hoa ở ngọn cây, quả dẹt, có màu tím nhạt.
Rễ của cây đương quy có chứa hàm lượng tinh dầu là 0.26%, đây cũng là thành phần chính mang lại các tác dụng của vị thuốc này. Bên cạnh tinh dầu, trong rễ cây còn có chứa nhiều hợp chất như saccharide, axit amin, coumarin, sterol,.. ngoài ra còn có nhiều loại vitamin tốt cho sức khỏe như vitamin B12.
Cách thu hái và chế biến Đương quy
Đương quy sẽ được thu hái khi cây đủ từ 3 tuổi trở lên. Thời điểm thu hái thích hợp nhất là vào mùa thu, cụ thể là khoảng tháng 10 âm lịch. Khi thu hoạch, người ta sẽ đào lấy phần thân và rễ để sử dụng. Thông thường, rễ đương quy sẽ được phân loại rồi mới chế biến để bảo quản.
Cây tươi sau khi thu hái sẽ được cắt bỏ hết lá, giữ lại phần rễ, phơi khô hoặc sao khô để sử dụng. Ngoài ra, cũng có thể để nguyên cành lá để ngâm cả thân, củ và lá cây cũng rất tốt. Đương quy chia làm 3 loại chính với 3 cách chế biến khác nhau:
- Quy đầu: Phần đầu của rễ chính có đường kính từ 1- 3.5cm, có tác dụng bổ huyết rất tốt.
- Quy thân: Phần rễ chính sau khi cắt bỏ đầu đuôi.
- Quy vĩ: Các rễ phụ và rễ nhánh.
Thông thường, sau khi được xử lý đương quy có thể sử dụng luôn hoặc dùng trong bào chế ra các dạng thuộc như dầu xoa bóp, viên nang, thuốc nhỏ hoặc ngâm với rượu. Tùy vào từng bài thuốc mà sử dụng đương quy nguyên củ hoặc sấy khô.
Dược tính và tác dụng của sâm Đương quy
Theo các ghi chép về Y học cổ truyền, sâm đương quy có vị ngọt, hơi cay, mùi thơm, tính ấm, mang lại tác dụng bổ huyết. Thực tiễn, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, sâm quy có rất nhiều lợi ích đối với sức khỏe như:
- Bổ huyết: Ức chế tiểu cầu kết tập, tăng cường tuần hoàn não, điều trị tụ máu não và viêm tắc tĩnh mạch.
- Tăng sức đề kháng: Cách hoạt chất trong được quy sẽ kích thích hệ miễn dịch, hoạt hóa tế bào lympho T và lympho B, tăng sinh kháng thể. Hỗ trợ điều trị chứng thiếu máu, suy nhược cơ thể rất tốt.
- Điều hòa kinh nguyệt: Hỗ trợ điều trị rối loạn kinh nguyệt ở phụ nữ, các triệu chứng như kinh nguyệt ít, bế kinh và đau bụng kinh.
- Kích thích tiêu hóa: Ngoài ra, sâm quy còn có công dụng điều trị tiêu hóa kém do tỳ hư dẫn đến khí huyết kém. Vị thuốc này cũng có tác dụng rất tốt trong điều trị chứng táo bón.
- Một số công dụng khác: Giảm đau, an thần, ngăn chặn hình thành cục máu động, tăng cường lưu thông máu, làm giãn cơ trơn phế quản và ngăn ngừa hàm lượng glycogen trong gan giảm thấp.
Các bài thuốc từ Đương quy
Như đã phân tích ở trên, sâm quy là một vị thuốc có thể chữa được rất nhiều bệnh. Dưới đây là một số bài thuốc phổ biến sử dụng thảo dược này.
Các bài thuốc sử dụng đương quy chữa bệnh phụ khoa
Được mệnh danh là nhân sâm cho phụ nữ, Đương quy là vị thuốc đầu trong các bài thuốc chữa các bệnh phụ khoa cho chị em. Dưới đây là một số bài thuốc phổ biến có sử dụng Đương quy mà bạn có thể tham khảo:
- Bài thuốc điều hòa kinh nguyệt: Sử dụng các vị thuốc gồm có đương quy 12g, thục địa 20g, bạch thược 12g, xuyên khung 6g. Sắc uống, điều trị kinh nguyệt không đều, đau bụng kinh, bế kinh kéo dài, nhiều khí hư.
- Phụ nữ đau bụng khi mang thai: Lấy 120g đương quy, phục linh 160g, thược dược 600g, bạch truật 160g, trạch tả 300g, xuyên khung 120g. Tất cả nguyên liệu đem tán mịn, dùng mỗi ngày 3 lần, mỗi lần dùng lấy một thìa ca phê pha với rượu.
- Phụ nữ khó có con: Lấy đương quy 16g, bạch giao 8g, địa hoàn 14g, thược dược 12g, tục đoạn 8g, đỗ trọng 8g sắc uống mỗi ngày 1 thang.
- Phụ nữ băng huyết, mất máu: Lấy dương quy 80g, xuyên khung 40g trộn chung cho đều. Mỗi lần dùng lấy 20g hỗn hợp trên với 2 bát nước và 1 bát rượu trắng, sắc đến khi còn 1 bát, chia làm hai lần dùng trong ngày trước khi ăn.
Bài thuốc trị các bệnh khác
Bên cạnh các bệnh liên quan phụ khoa, sâm quy còn được dùng phổ biến trong chữa trị một số chứng bệnh khác, cụ thể như sau:
- Bài thuốc trị táo bón: Quy vĩ 20g, đại hoàng 30g, ma nhân 63g, khương hoạt 20g, đào nhân 63g. Tất cả đem nghiền thành bột mịn, luyện với mật để làm hoàn. Mỗi ngày dùng 2 lần, mỗi lần 8 gam, dùng với nước.
- Bài thuốc tán ứ giảm đau: Sâm quy 12g, thiên hoa phấn 12g, sài hồ 20g, hồng hoa 8g, cam thảo 4g, xuyên sơn giáp 8g, đại hoàng 12g, đào nhân 12g, Sắc uống sẽ giúp điều trị các chứng sưng đau do té ngã, ứ huyết, đau buốt hai bên sườn.
- Bài thuốc trị các bệnh về răng: Sâm quy 1.6g, sinh địa 1.6g, thăng ma 2g, hoàng liên 1.2g, mẫu đơn 1.2g, cho thêm thạch cao nếu đau nhiều. Sắc uống điều trị các bệnh về răng miệng, viêm lợi, sưng đau, chảy máu.
- Trị sốt rét lâu ngày: Sâm đương quy 12g, ngưu tất 10g, miết giáp 12g, quất bì 6g, 3 lát gừng sống. Sắc với nước vừa đủ cho đến khi còn 1/3, chia làm hai lần uống vào buổi sáng và buổi tối trước khi đi ngủ.
- Trị mất ngủ: Chuẩn bị đương quy 12g, toan táo nhân 8g, viễn chí 10g, nhân sâm 10g, phục thần 10g. Đem tất cả đi sắc với lượng nước vừa đủ đến khi còn 1/3 thì dùng để uống hai lần sáng và tối.
- Trị ra mồ hôi trộm: Đương quy 12g, thục địa 8g, hoàng cầm 6g, hoàng kỳ 10g, sinh địa 8g, hoàng liên 6g, hoàng bá 6g, tất cả sắc với nước, chia ra ngày uống 2 lần.
- Trị bệnh động mạch vành: Đương quy 10g, sơn tra 90g, ngó sen 15g, rễ hành 6g tất cả cho vào nồi nấu với một ít nước. Chia ra uống 2 lần sáng và tối trong ngày.
Các món ăn sử dụng Đương quy
Bên cạnh các bài thuốc chữa bệnh, sâm quy còn được sử dụng để nấu những món ăn bổ dưỡng, tốt cho sức khỏe. Dưới đây là hướng dẫn thực hiện một số món ăn phổ biến từ sâm quy bạn có thể tham khảo.
Tim lợn hầm đương quy
Chuẩn bị:
1 quả tim lợn, 100g sâm quy tươi, 20g đẳng sâm, 1 củ gừng, hành tím băm nhuyễn, rượu trắng, gia vị.
Cách thực hiện:
- Tim lợn rửa sạch, khía xung quanh và tách đôi. Sau đó, tráng qua với nước sôi và dùng rượu nếp tráng thêm một lần nữa.
- Rửa sạch đương quy và đẳng sâm và nhồi vào tim lợn. Sử dụng tăm để cố định các vị thuốc bên trong.
- Cho thêm gừng, tỏi, một chút rượu trắng vào, chưng cách thủy. Khi tim lợn đã chín mềm, nêm nếm gia vị vừa ăn, đun thêm 15 phút rồi tắt bếp.
Gà ác hầm Đương quy
Chuẩn bị: Một con gà ác khoảng 200g, 30g đương quy, 15g kỳ tử, 30g hoàng kỳ, 5 quả táo đỏ,
Cách thực hiện:
- Gà ác rửa sạch, mổ bụng loại bỏ hết nội tạng và rửa lại cho sạch.
- Rửa sạch các thảo dược đương quy, kỳ tử, táo đỏ, hoàng kỳ rồi nhét vào bụng gà, ướp thêm gia vị.
- Hấp cách thủy cho tới khi chín mềm, khi ăn bỏ bã thuốc ra ngoài.
- Đây là món ăn rất tốt cho việc bồi bổ cơ thể và gia tăng sức khỏe đặc biệt phù hợp với người mới ốm dậy, người bị suy nhược cơ thể.
Cá chép hầm sâm quy
Chuẩn bị: Cá chép khoảng 1kg, 200g đương quy, xì dầu, muối, tiêu.
Cách thực hiện:
- Cá sơ chế sạch, để nguyên cả con, nhồi đương quy vào bụng cá
- Trộn xì dầu, muối và tiêu quét đều lên toàn bộ bụng cá và thân cá.
- Cho vào nồi hấp chín, có thể ăn cá với cơm trắng.
Ngâm rượu sâm quy
Rượu sâm đương quy các thầy thuốc Đông y nhận định là mang lại rất nhiều lợi ích cho sức khỏe như điều trị phong thấp, táo bón, hỗ trợ điều trị thiếu máu, suy nhược cơ thể. Cách ngâm rượu sâm quy cũng rất đơn giản, như sau:
- Chọn những củ sâm đương quy tươi, rửa qua nước nhiều lần cho sạch rồi để ráo nước.
- Đưa sâm ra phơi tại nơi có ánh nắng nhẹ trong thời gian ngắn để giúp củ sâm thơm hơn, khi ngâm sẽ không còn mùi hăng.
- Bỏ sâm vào bình theo tỷ lệ 0.5kg sâm/4 lít rượu. Sau đó đậy nắp bình lại thật chặt, ngâm trong khoảng 6 tháng là có thể dùng.
Cần lưu ý gì khi sử dụng Đương quy làm thuốc?
Trước khi dùng đương quy để điều trị bất kỳ bệnh nào bạn cũng nên tìm hiểu kỹ về dược tính cũng như những tác dụng của nó. Đặc biệt, cần lưu ý một số điểm dưới đây để tránh các tác dụng phụ không đáng có.
- Đối với các dạng bào chế như rượu hoặc tinh dầu bạn nên pha loãng trước khi sử dụng.
- Sử dụng sâm quy ngoài da có thể làm cho da bị nhạy cảm với ánh nắng mặt trời vậy nên bạn sẽ cần che chắn cẩn thận và bôi kem chống nắng trước khi ra đường.
- Không sử dụng cho các đối tượng phụ nữ đang mang thai, cho con bú và trẻ em.
- Không dùng vị thuốc này cho người bị bệnh đái tháo đường, viêm loét hệ tiêu hóa hoặc rối loạn tuần hoàn.
- Nếu sử dụng kết hợp với các loại thuốc khác, cần tham khảo kỹ ý kiến bác sĩ vì có thể hai loại thuốc có thể phản ứng với nhau.
Trên đây là toàn bộ những thông tin đầy đủ nhất liên quan đến đặc điểm, tác dụng Đương quy, vị thuốc được mệnh danh là nhân sâm của chị em phụ nữ. Hy vọng những chia sẻ trên đã giúp ích cho quý bạn đọc trong quá trình tìm hiểu về loại thảo dược này.