Bạn thường xuyên gặp phải các cơn đau bụng, đầy hơi, tiêu chảy hoặc táo bón? Đó có thể là dấu hiệu của hội chứng ruột kích thích (IBS). Hãy cùng tìm hiểu về căn bệnh phổ biến này và cách khắc phục để lấy lại sự thoải mái cho hệ tiêu hóa.

Hội chứng ruột kích thích là gì? Phân loại bệnh

Hội chứng ruột kích thích (Irritable Bowel Syndrome – IBS) là một rối loạn chức năng mạn tính và phổ biến của đường tiêu hóa. IBS không gây ra các tổn thương thực thể như viêm loét hay ung thư, nhưng nó ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Theo thống kê, tỷ lệ mắc IBS trên toàn cầu dao động từ 10-15% dân số, và phụ nữ thường có nguy cơ mắc bệnh cao hơn nam giới.

Hội chứng ruột kích thích là một rối loạn chức năng mạn tính ở đường tiêu hoá

IBS được phân loại dựa trên triệu chứng đại tiện chính:

• IBS-D (IBS kèm tiêu chảy – Diarrhea): Loại này được đặc trưng bởi các cơn tiêu chảy thường xuyên, phân lỏng hoặc nhiều nước.
• IBS-C (IBS kèm táo bón – Constipation): Ngược lại, IBS-C gây ra táo bón, phân cứng, khó đi, và giảm tần suất đi tiêu.
• IBS-M (IBS hỗn hợp – Mixed): Người mắc IBS-M sẽ có cả triệu chứng tiêu chảy và táo bón, xen kẽ nhau trong cùng một khoảng thời gian.
• IBS-U (IBS không phân loại – Unclassified): Trường hợp này áp dụng khi triệu chứng không đáp ứng đủ tiêu chuẩn để phân loại vào ba loại trên.

Triệu chứng thường gặp

Hội chứng ruột kích thích biểu hiện một phổ rộng các triệu chứng, tùy thuộc vào từng cá thể và phân loại IBS. Tuy nhiên,người bệnh sẽ gặp một số triệu chứng điển hình nhất như:

• Đau bụng: Đây là triệu chứng chủ yếu của IBS, thường được mô tả là đau quặn, đau âm ỉ hoặc cảm giác khó chịu ở vùng bụng dưới. Đau có thể xuất hiện từng cơn hoặc kéo dài, thường giảm bớt sau khi đi tiêu.
• Thay đổi thói quen đại tiện: Người bệnh IBS có thể trải qua tiêu chảy, táo bón hoặc cả hai xen kẽ (IBS-M). Tiêu chảy thường là phân lỏng hoặc sệt, có thể đi kèm với cảm giác cấp bách hoặc mót rặn. Táo bón biểu hiện bằng phân cứng, khó đi và tần suất đi tiêu giảm.
• Đầy hơi, chướng bụng: Cảm giác no hơi, khó chịu hoặc căng tức ở bụng do sự tích tụ khí trong đường ruột là triệu chứng thường gặp khác của IBS.
• Cảm giác đi tiêu không hết: Mặc dù đã đi tiêu, người bệnh vẫn có cảm giác còn phân trong trực tràng, gây khó chịu và bứt rứt.
• Phân có nhầy: Sự hiện diện của chất nhầy trong phân đôi khi được quan sát thấy ở những người mắc IBS.

Ngoài các triệu chứng trên, một số người bệnh IBS còn gặp các triệu chứng khác như mệt mỏi, buồn nôn, đau lưng, tiểu buốt hoặc tiểu nhiều lần. Cần lưu ý rằng các triệu chứng IBS có thể thay đổi theo thời gian và thường bị kích hoạt bởi các yếu tố như stress, chế độ ăn uống, hoặc thay đổi nội tiết tố.

Nguyên nhân gây IBS

Mặc dù cơ chế chính xác gây ra hội chứng ruột kích thích (IBS) vẫn chưa được làm sáng tỏ hoàn toàn, nhưng các nghiên cứu đã chỉ ra nhiều yếu tố có thể đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển và tiến triển của bệnh. Dưới đây là những nguyên nhân tiềm ẩn được cho là góp phần vào sự hình thành IBS:

Rối loạn vận động ruột

Một trong những yếu tố quan trọng được xem xét là rối loạn vận động ruột. Sự co bóp bất thường của cơ ruột có thể dẫn đến tăng hoặc giảm tốc độ di chuyển thức ăn qua đường tiêu hóa, gây ra các triệu chứng như tiêu chảy, táo bón hoặc xen kẽ cả hai.

IBS có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân

Nhạy cảm thần kinh

Hệ thần kinh đường ruột (ENS) có vai trò điều hòa các chức năng tiêu hóa. Ở những người mắc IBS, ENS có thể trở nên nhạy cảm hơn bình thường, dẫn đến phản ứng quá mức với các kích thích từ thức ăn, khí hoặc căng thẳng, gây đau bụng và khó chịu.

Viêm nhiễm đường ruột mức độ thấp

Một số nghiên cứu cho thấy viêm nhiễm đường ruột mức độ thấp, mặc dù không gây tổn thương cấu trúc như trong bệnh viêm ruột (IBD), cũng có thể là một yếu tố góp phần vào IBS. Tình trạng viêm này có thể làm tăng tính nhạy cảm của ruột và ảnh hưởng đến chức năng tiêu hóa.

Nhiễm trùng đường tiêu hóa

Nhiễm trùng đường tiêu hóa do vi khuẩn hoặc virus có thể làm thay đổi hệ vi sinh vật đường ruột (microbiota), gây ra sự mất cân bằng giữa các loại vi khuẩn có lợi và có hại. Sự mất cân bằng này được cho là liên quan đến sự phát triển của IBS ở một số trường hợp.

Yếu tố tâm lý

Căng thẳng, lo âu và trầm cảm được biết đến là những yếu tố có thể làm trầm trọng thêm triệu chứng IBS. Sự tương tác giữa não bộ và đường ruột (trục não-ruột) có thể giải thích tại sao stress tâm lý lại ảnh hưởng đến chức năng tiêu hóa và gây ra các triệu chứng IBS.

Yếu tố di truyền

Mặc dù không có gen cụ thể nào được xác định là nguyên nhân trực tiếp gây ra IBS, nhưng có bằng chứng cho thấy yếu tố di truyền có thể đóng một vai trò nhất định. Những người có tiền sử gia đình mắc IBS có nguy cơ mắc bệnh cao hơn so với những người không có tiền sử gia đình.

Thay đổi nội tiết tố

Sự thay đổi nội tiết tố, đặc biệt là ở phụ nữ, cũng được cho là có liên quan đến IBS. Một số nghiên cứu cho thấy phụ nữ có nguy cơ mắc IBS cao hơn nam giới, và triệu chứng IBS thường thay đổi theo chu kỳ kinh nguyệt.

Thay đổi nội tiết cũng được cho là có liên quan đến IBS

Hội chứng ruột kích thích có nguy hiểm không? Biến chứng thường gặp?

Mặc dù IBS không gây tổn thương cấu trúc đường ruột, nhưng các triệu chứng kéo dài và tái phát có thể ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống người bệnh. Một số biến chứng tiềm ẩn của IBS bao gồm:

• Suy giảm chất lượng cuộc sống: Đau bụng, thay đổi thói quen đại tiện và các triệu chứng khác có thể gây khó khăn trong công việc, học tập và các hoạt động hàng ngày. Người bệnh IBS thường xuyên phải đối mặt với mệt mỏi, mất ngủ và căng thẳng, ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần và thể chất.
• Rối loạn tâm lý: IBS có liên quan mật thiết với stress, lo âu và trầm cảm. Các triệu chứng IBS có thể làm trầm trọng thêm các vấn đề tâm lý này, và ngược lại, stress và lo âu có thể làm tăng tần suất và mức độ nghiêm trọng của triệu chứng IBS.
• Bệnh trĩ: Táo bón mãn tính do IBS-C có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh trĩ, gây đau đớn và khó chịu khi đi tiêu.
• Sa trực tràng: Trong một số trường hợp hiếm gặp, táo bón mãn tính do IBS-C có thể dẫn đến sa trực tràng, một tình trạng nghiêm trọng cần can thiệp y tế.
• Thiếu hụt dinh dưỡng: Tiêu chảy mãn tính do IBS-D có thể gây khó khăn trong việc hấp thụ các chất dinh dưỡng, dẫn đến thiếu hụt dinh dưỡng và suy nhược cơ thể.

Cách chẩn đoán IBS chính xác

Chẩn đoán IBS là một quá trình loại trừ, đòi hỏi bác sĩ phải loại bỏ các nguyên nhân tiềm ẩn khác có thể gây ra các triệu chứng tương tự. Không có xét nghiệm cụ thể nào để chẩn đoán IBS, vì vậy việc chẩn đoán dựa trên sự kết hợp các yếu tố sau:

Tiêu chuẩn Rome IV

Tiêu chuẩn Rome IV là một bộ tiêu chí được sử dụng rộng rãi để chẩn đoán IBS. Theo tiêu chuẩn này, bệnh nhân được chẩn đoán IBS nếu đáp ứng các điều kiện sau: Đau bụng tái phát, xảy ra ít nhất 1 ngày/tuần trong 3 tháng gần đây, đi kèm với ít nhất 2 trong số các yếu tố sau:

• Liên quan đến đại tiện (cải thiện sau khi đi tiêu hoặc xuất hiện cùng với thay đổi tần suất hoặc hình dạng phân).
• Thay đổi tần suất đại tiện (tăng hoặc giảm).
• Thay đổi hình dạng phân (lỏng, cứng hoặc có hạt).

Chẩn đoán bệnh thông qua tiêu chuẩn Rome IV liên quan đến hình thái phân

Tiền sử bệnh và khám lâm sàng

Bác sĩ sẽ tiến hành hỏi bệnh sử chi tiết về các triệu chứng, thời gian xuất hiện, tần suất, mức độ nghiêm trọng, các yếu tố làm tăng hoặc giảm triệu chứng, tiền sử bệnh lý và sử dụng thuốc. Khám lâm sàng toàn diện sẽ được thực hiện để đánh giá các dấu hiệu bất thường ở bụng như đau, chướng bụng, khối u, và các vấn đề khác.

Xét nghiệm bổ sung

• Xét nghiệm máu: Kiểm tra các dấu hiệu nhiễm trùng, thiếu máu, các bệnh lý về gan, thận và các bệnh tự miễn.
• Xét nghiệm phân: Kiểm tra các dấu hiệu nhiễm trùng, ký sinh trùng, máu ẩn trong phân và tình trạng viêm.
• Nội soi đại tràng: Kiểm tra trực tiếp niêm mạc đại tràng để loại trừ các bệnh lý viêm ruột như bệnh Crohn và viêm loét đại tràng.
• Các xét nghiệm hình ảnh khác: Chụp X-quang bụng, siêu âm bụng, hoặc CT scan bụng có thể được thực hiện để loại trừ các bệnh lý khác.

Chẩn đoán phân biệt

Các bệnh lý cần được phân biệt với IBS bao gồm:

• Bệnh viêm ruột (IBD): Bệnh viêm loét đại tràng và Crohn.
• Nhiễm trùng đường ruột: Do ký sinh trùng,  vi khuẩn, virus.
• Không dung nạp lactose: Gây ra các triệu chứng tiêu hóa sau khi tiêu thụ các sản phẩm sữa.
• Bệnh celiac: Dị ứng với gluten.
• Ung thư đại trực tràng: Các khối u ác tính trong đại tràng hoặc trực tràng.

Phương pháp trị bệnh hội chứng ruột kích thích hiệu quả

Điều trị IBS tập trung vào việc kiểm soát triệu chứng, cải thiện chất lượng cuộc sống và giải quyết các yếu tố gây ra bệnh. Không có phương pháp điều trị chung nào cho tất cả bệnh nhân và quá trình điều trị thường đòi hỏi sự kết hợp các biện pháp khác nhau.

Thay đổi lối sống

Các thay đổi lối sống đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát triệu chứng IBS và cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh. Dưới đây là những thay đổi cụ thể cần thực hiện:

Chế độ ăn uống

• Tăng cường chất xơ: Chất xơ giúp điều hòa nhu động ruột, làm mềm phân và giảm táo bón. Nên bổ sung dần dần chất xơ từ rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và các loại đậu.
• Hạn chế chất béo: Thực phẩm nhiều chất béo, đặc biệt là chất béo bão hòa, có thể làm trầm trọng thêm triệu chứng tiêu chảy.
• Tránh các thực phẩm gây kích ứng: Một số loại thực phẩm và đồ uống như cà phê, rượu, đồ ăn cay, đồ uống có ga, chất tạo ngọt nhân tạo có thể gây kích thích ruột và làm triệu chứng IBS nặng hơn. Người bệnh nên ghi chép lại nhật ký thực phẩm để xác định những loại gây kích ứng và tránh sử dụng.
• Chia nhỏ bữa ăn: Thay vì ăn 3 bữa lớn, hãy chia nhỏ thành 5-6 bữa nhỏ trong ngày để giảm tải cho hệ tiêu hóa.
• Uống đủ nước: Nước giúp làm mềm phân và hỗ trợ tiêu hóa. Người bệnh nên uống đủ 2 lít nước mỗi ngày, đặc biệt là nước lọc.

Chế độ ăn uống lành mạnh hỗ trợ cải thiện bệnh hiệu quả

Tập thể dục

Tập thể dục đều đặn có thể giúp giảm stress, cải thiện tâm trạng và điều hòa nhu động ruột. Nên duy trì ít nhất 30 phút tập luyện mỗi ngày với các bài tập nhẹ nhàng như đi bộ, yoga hoặc đạp xe.

Quản lý stress

Stress có thể làm trầm trọng thêm triệu chứng IBS. Vì thế, bạn cần quản lý stress để cải thiện bệnh tốt nhất. Một số cách quản lý stress có thể áp dụng bao gồm:

• Thực hành các kỹ thuật thư giãn: Thiền, yoga, hít thở sâu có thể giúp giảm căng thẳng và lo âu.
• Ngủ đủ giấc: Giấc ngủ đầy đủ giúp cơ thể phục hồi và giảm stress.
• Dành thời gian cho các hoạt động yêu thích: Đọc sách, nghe nhạc, gặp gỡ bạn bè là những cách giúp thư giãn và giải tỏa căng thẳng.

Các loại thuốc uống điều trị IBS

Thuốc chống co thắt

• Dicyclomine (Bentyl): Giúp giảm co thắt cơ trơn đường ruột, giảm đau bụng và khó chịu.
• Hyoscyamine (Levsin): Tác dụng tương tự dicyclomine, giúp giảm đau và co thắt.
• Thuốc kháng cholinergic khác: Có thể được chỉ định trong trường hợp các thuốc trên không hiệu quả.

Thuốc điều chỉnh nhu động ruột

Thuốc nhuận tràng (IBS-C):

• Polyethylene glycol (PEG): Giúp làm mềm phân, tạo điều kiện cho việc đi tiêu.
• Lactulose: Tác dụng tương tự PEG, nhưng có thể gây đầy hơi.
• Lubiprostone (Amitiza): Kích thích tiết dịch ruột, giúp làm mềm phân.

Thuốc chống tiêu chảy (IBS-D):

• Loperamide (Imodium): Giảm co bóp ruột, làm chậm quá trình vận chuyển thức ăn, giảm tần suất đi tiêu.
• Diphenoxylate/atropine (Lomotil): Tác dụng tương tự loperamide.
• Eluxadoline (Viberzi): Giảm co bóp ruột, tăng hấp thu nước trong ruột, giảm tiêu chảy.

Thuốc giảm đau thần kinh

Thuốc chống trầm cảm ba vòng (TCAs):

• Amitriptyline (Elavil): Giúp giảm đau, cải thiện tâm trạng và giấc ngủ.
• Nortriptyline (Pamelor): Tác dụng tương tự amitriptyline.

Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin và norepinephrine (SNRIs):

• Duloxetine (Cymbalta): Giúp giảm đau, cải thiện tâm trạng và giấc ngủ.
• Venlafaxine (Effexor): Tác dụng tương tự duloxetine.

Venlafaxine giúp giảm đau, cải thiện tâm trạng

Thuốc điều trị triệu chứng khác

• Alosetron (Lotronex): Chỉ định cho phụ nữ bị IBS-D nặng không đáp ứng với các phương pháp điều trị khác.
• Rifaximin (Xifaxan): Kháng sinh giúp giảm triệu chứng đầy hơi, chướng bụng ở bệnh nhân IBS-D.
• Probiotics: Các chế phẩm chứa vi khuẩn có lợi cho đường ruột có thể giúp cải thiện triệu chứng ở một số bệnh nhân.

Liệu pháp tâm lý

Bên cạnh thuốc và thay đổi lối sống, liệu pháp tâm lý đóng vai trò quan trọng trong quản lý và cải thiện triệu chứng IBS. Nghiên cứu chỉ ra rằng stress, lo âu và trầm cảm có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng. Do đó, giải quyết những vấn đề này thông qua liệu pháp tâm lý có thể mang lại hiệu quả tích cực.

Các loại liệu pháp tâm lý cho người bị IBS:

• Liệu pháp Nhận thức Hành vi (CBT): Giúp bệnh nhân nhận thức và thay đổi suy nghĩ tiêu cực, phi lý về bệnh tật, từ đó thay đổi hành vi và ứng phó với stress hiệu quả hơn.
• Liệu pháp Thư giãn: Các kỹ thuật như thở sâu, thiền định, yoga giúp giảm căng thẳng, cải thiện giấc ngủ và giảm đau bụng.
• Liệu pháp thôi miên: Có thể giúp giảm đau, cải thiện chức năng ruột và giảm lo âu.
• Liệu pháp nhóm: Trao đổi kinh nghiệm với những người cùng mắc IBS có thể giúp giảm bớt cảm giác cô lập và cung cấp hỗ trợ tinh thần.

Điều trị bệnh toàn diện với phương pháp Đông y lành tính

Y học cổ truyền đã được sử dụng từ lâu để hỗ trợ điều trị hội chứng ruột kích thích. Với quan niệm toàn diện về cơ thể và tinh thần, Đông y không chỉ tập trung vào việc giảm triệu chứng mà còn điều hòa chức năng đường ruột, tăng cường sức khỏe tổng thể và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

Theo đó, Đông y xem IBS là một biểu hiện của sự mất cân bằng trong cơ thể, thường liên quan đến các tạng Tỳ, Vị, Can và Thận. Các yếu tố như chế độ ăn uống không lành mạnh, stress kéo dài, lạm dụng thuốc tây, nhiễm lạnh hoặc nhiễm khuẩn đường ruột có thể gây rối loạn chức năng tiêu hóa và dẫn đến IBS.

Để điều trị tận gốc, Đông y tập trung vào việc điều hòa chức năng tạng phủ, đặc biệt là Tỳ và Can, để giảm các triệu chứng IBS. Tùy thuộc vào thể bệnh cụ thể của mỗi người, thầy thuốc sẽ kê đơn các bài thuốc khác nhau.

Các phương pháp điều trị IBS trong Đông y:

Thuốc uống Đông y:

• Bài thuốc Thông Tả Diệu Phương: Thành phần gồm Đại hoàng 6g, Mang tiêu 6g, Hậu phác 9g, Chỉ thực 9g, Bạch thược 9g, Phòng phong 9g, Bạch truật 9g. Mỗi ngày dùng 1 thang thuốc ở dạng sắc uống.
• Bài thuốc Tiểu Diêu Tán: Thành phần gồm Sài hồ 9g, Bạch thược 9g, Đương quy 9g, Bạch truật 9g, Phục linh 9g, Cam thảo 3g, Bạc hà 3g, Sinh khương 3 lát. Mỗi ngày dùng 1 thang thuốc ở dạng sắc uống.
• Bài thuốc Bán Hạ Tả Tâm Thang: Thành phần gồm Bán hạ 9g, Hoàng liên 3g, Hoàng cầm 6g, Nhân sâm 6g, Cam thảo 3g, Đại táo 4 quả, Sinh khương 3 lát. Mỗi ngày dùng 1 thang thuốc ở dạng sắc uống.

Châm cứu:

• Châm cứu vào các huyệt vị đặc hiệu có thể giúp giảm đau, điều hòa nhu động ruột, giảm co thắt và cải thiện triệu chứng IBS.
• Các huyệt thường được sử dụng bao gồm túc tam lý, thiên khu, nội quan, khí hải,…

Châm cứu vào các huyệt vị đặc hiệu có thể giúp giảm đau, điều hòa nhu động ruột

Xoa bóp bấm huyệt:

• Xoa bóp vùng bụng và các huyệt đạo liên quan đến đường tiêu hóa có thể giúp thư giãn cơ bụng, giảm đau, đầy hơi và cải thiện lưu thông máu đến các cơ quan tiêu hóa.

Mẹo dân gian cải thiện triệu chứng hội chứng ruột kích thích

Trà gừng:

• Gừng có tính ấm, giúp giảm đau bụng, chống viêm và cải thiện tiêu hóa.
• Cách dùng: Pha trà gừng từ gừng tươi thái lát hoặc gừng bột, uống sau bữa ăn.

Nước ép nha đam:

• Nha đam có tác dụng làm dịu niêm mạc ruột, giảm viêm và nhuận tràng.
• Cách dùng: Lấy phần gel trong suốt của lá nha đam, xay nhuyễn hoặc ép lấy nước, uống vào buổi sáng.

Cháo gạo lứt hạt sen:

• Gạo lứt giàu chất xơ, giúp cải thiện tiêu hóa và nhuận tràng. Hạt sen có tác dụng an thần, giảm stress và cải thiện giấc ngủ.
• Cách dùng: Nấu cháo từ gạo lứt và hạt sen, ăn vào bữa sáng hoặc bữa tối.

Trà hoa cúc:

• Hoa cúc có tác dụng an thần, giảm stress, giảm đau bụng và chống viêm.
• Cách dùng: Pha trà hoa cúc, uống trước khi đi ngủ.

Nghệ:

• Nghệ có tác dụng chống viêm, giảm đau và cải thiện tiêu hóa.
• Cách dùng: Pha bột nghệ với nước ấm hoặc sữa, uống sau bữa ăn.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Máu trong phân là biểu hiện nguy hiểm cần đi khám bác sĩ

• Xuất hiện máu trong phân.
• Sốt cao không rõ nguyên nhân kèm đau bụng dữ dội.
• Sụt cân không chủ ý kèm mệt mỏi, chán ăn.
• Đau bụng dữ dội không giảm, đặc biệt về đêm hoặc sau ăn.
• Khó nuốt, nôn mửa kéo dài.
• Các triệu chứng mới xuất hiện hoặc trở nặng, ảnh hưởng đến sinh hoạt.
• Tiêu chảy hoặc táo bón trong thời gian dài gây mất nước, suy nhược.
• Đau bụng dai dẳng không đỡ thuốc.
• Trên 50 tuổi và mới có triệu chứng IBS.

Hội chứng ruột kích thích không phải là dấu chấm hết. Với sự hiểu biết đúng đắn về căn bệnh, kết hợp cùng phương pháp điều trị phù hợp và thay đổi lối sống tích cực, người bệnh hoàn toàn có thể kiểm soát triệu chứng và tận hưởng cuộc sống một cách trọn vẹn.