Trào ngược dạ dày thực quản (GERD) là một vấn đề phổ biến ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ sơ sinh và nhũ nhi. Tình trạng này xảy ra khi thức ăn và axit dạ dày trào ngược lên thực quản, gây khó chịu và có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết về trào ngược dạ dày ở trẻ em, bao gồm nguyên nhân, triệu chứng và các phương pháp điều trị hiệu quả.

Trào ngược dạ dày ở trẻ là gì? Phân loại

Trào ngược dạ dày thực quản (GERD) ở trẻ em là tình trạng nội dung dạ dày, bao gồm thức ăn, dịch vị hoặc axit, trào ngược lên thực quản một cách bất thường. Hiện tượng này gây ra các triệu chứng khó chịu và có thể dẫn đến biến chứng nếu không được kiểm soát kịp thời.

Trào ngược dạ dày thực quản ở trẻ là căn bệnh đang có chiều hướng gia tăng mạnh

GERD ở trẻ em có thể phân loại thành hai dạng chính

Dựa trên tần suất của các triệu chứng:

• Trào ngược sinh lý: Đây là dạng trào ngược phổ biến ở trẻ sơ sinh và nhũ nhi, thường không gây ra các biến chứng nghiêm trọng và có xu hướng tự khỏi khi trẻ lớn lên và hệ tiêu hóa trưởng thành hơn. Trào ngược sinh lý thường xảy ra do sự chưa hoàn thiện của cơ vòng thực quản dưới (LES), khiến việc kiểm soát dòng chảy giữa dạ dày và thực quản chưa hiệu quả.
• Trào ngược bệnh lý: Trái với trào ngược sinh lý, trào ngược bệnh lý xảy ra thường xuyên hơn, với các triệu chứng nghiêm trọng hơn, ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe và sự phát triển của trẻ. Trào ngược bệnh lý có thể do nhiều nguyên nhân, bao gồm dị tật bẩm sinh của hệ tiêu hóa, dị ứng thực phẩm, hoặc các bệnh lý khác.

Dựa trên mức độ tổn thương thực quản:

• Trào ngược không viêm thực quản: Dạng trào ngược này không gây ra tổn thương đáng kể cho niêm mạc thực quản. Tuy nhiên, trẻ vẫn có thể gặp các triệu chứng khó chịu như ợ nóng, ợ chua, hoặc nôn trớ.
• Trào ngược viêm thực quản: Đây là dạng trào ngược nghiêm trọng hơn, trong đó axit dạ dày trào ngược lên gây tổn thương và viêm nhiễm niêm mạc thực quản. Trẻ bị trào ngược viêm thực quản thường có các triệu chứng nặng hơn, bao gồm đau rát vùng ngực, khó nuốt, hoặc thậm chí xuất huyết tiêu hóa.

Việc xác định chính xác loại trào ngược và mức độ tổn thương thực quản là rất quan trọng để lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp và ngăn ngừa các biến chứng tiềm ẩn.

Triệu chứng trào ngược dạ dày ở trẻ em

Trào ngược dạ dày thực quản (GERD) ở trẻ em có thể biểu hiện qua nhiều triệu chứng đa dạng, từ nhẹ đến nặng. Dưới đây là các triệu chứng thường gặp và cần lưu ý:

Nôn trớ và ói mửa

Nôn trớ (regurgitation) và ói mửa (vomiting) là hai biểu hiện thường gặp nhất của GERD ở trẻ nhỏ. Nôn trớ là hiện tượng thức ăn hoặc sữa trào ngược lên miệng một cách thụ động, không kèm theo co thắt dạ dày. Trong khi đó, ói mửa là hiện tượng tống thức ăn ra khỏi dạ dày một cách mạnh mẽ, thường kèm theo buồn nôn và co thắt cơ bụng.

• Đặc điểm: Dịch nôn trớ hoặc ói mửa thường có màu trắng đục, đôi khi lẫn dịch vàng (do mật) hoặc xanh (do dịch dạ dày).
• Tần suất: Trẻ có thể nôn trớ hoặc ói mửa thường xuyên sau khi ăn, thậm chí sau mỗi cữ bú.

Quấy khóc và khó chịu

GERD gây ra cảm giác nóng rát và khó chịu ở vùng ngực và cổ do axit dạ dày trào ngược lên thực quản. Điều này khiến trẻ quấy khóc, đặc biệt là sau khi ăn, bú.

• Đặc điểm: Trẻ có thể khóc thét, ưỡn người ra sau, gồng mình, hoặc vặn vẹo trong cơn khó chịu.
• Thời điểm: Triệu chứng thường xuất hiện sau khi ăn, bú hoặc khi trẻ nằm ngửa.

Biếng ăn, chậm tăng cân

Cảm giác khó chịu do trào ngược dạ dày có thể khiến trẻ biếng ăn, bỏ bú, hoặc chỉ bú một lượng nhỏ rồi dừng lại. Nếu tình trạng này kéo dài, trẻ có thể chậm tăng cân hoặc thậm chí suy dinh dưỡng.

Các triệu chứng hô hấp

Trong một số trường hợp, dịch dạ dày trào ngược có thể đi vào đường hô hấp, gây ra các triệu chứng như:

• Ho khan: Ho khan kéo dài, đặc biệt là về đêm, là một triệu chứng thường gặp khi axit dạ dày kích thích thanh quản và khí quản.
• Khò khè: Trẻ có thể thở khò khè do đường thở bị kích thích hoặc co thắt bởi axit dạ dày.
• Viêm phổi tái phát: Trẻ bị GERD có nguy cơ cao bị viêm phổi tái phát do vi khuẩn hoặc virus từ dịch dạ dày xâm nhập vào phổi.

Trẻ bị trào ngược dạ dày thường bị ho khan, khò khè khi ngủ

Các triệu chứng khác

Ngoài các triệu chứng trên, GERD ở trẻ em còn có thể gây ra:

• Ợ nóng: Trẻ lớn hơn có thể mô tả cảm giác nóng rát ở vùng ngực, tương tự như ợ nóng ở người lớn.
• Nuốt khó: Dịch dạ dày trào ngược có thể gây viêm và tổn thương thực quản, khiến trẻ khó nuốt.
• Hôi miệng: Dịch dạ dày trào ngược lên miệng có thể gây ra hơi thở có mùi chua hoặc khó chịu.

Nguyên nhân trào ngược dạ dày ở trẻ em

Yếu tố sinh lý

• Sự chưa hoàn thiện của hệ tiêu hóa: Trẻ sơ sinh và nhũ nhi có hệ tiêu hóa chưa trưởng thành hoàn toàn. Cơ thắt thực quản dưới (LES), có vai trò như một van một chiều ngăn thức ăn trào ngược từ dạ dày lên thực quản, thường yếu và chưa hoạt động hiệu quả. Điều này khiến thức ăn và axit dạ dày dễ dàng trào ngược lên thực quản, gây ra các triệu chứng khó chịu.
• Tư thế nằm: Trẻ sơ sinh và nhũ nhi dành phần lớn thời gian nằm ngửa. Tư thế này làm giảm áp lực lên LES, đồng thời làm chậm quá trình làm rỗng dạ dày, tạo điều kiện thuận lợi cho trào ngược xảy ra.
• Chế độ ăn chủ yếu là sữa: Sữa mẹ hoặc sữa công thức đều ở dạng lỏng, dễ dàng trào ngược lên thực quản khi trẻ ợ hơi hoặc vận động mạnh.

Yếu tố bệnh lý

• Dị tật bẩm sinh: Một số trẻ sinh ra đã mắc các dị tật bẩm sinh như thoát vị hoành, hẹp môn vị, hoặc bất thường cấu trúc thực quản. Những dị tật này ảnh hưởng đến cấu trúc và chức năng của hệ tiêu hóa, làm tăng nguy cơ trào ngược dạ dày thực quản.
• Rối loạn thần kinh cơ: Trẻ mắc các bệnh lý thần kinh như bại não, chậm phát triển tâm thần vận động cũng có nguy cơ cao bị trào ngược dạ dày do sự phối hợp kém giữa các cơ tham gia vào quá trình tiêu hóa.
• Các bệnh lý khác: Một số bệnh lý khác như viêm dạ dày, viêm thực quản trào ngược, dị ứng thực phẩm, nhiễm trùng đường tiêu hóa cũng có thể gây ra hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng trào ngược.

Yếu tố liên quan đến chế độ ăn uống và sinh hoạt

• Ăn quá no: Cho trẻ ăn quá nhiều trong một bữa ăn khiến dạ dày căng giãn quá mức, làm tăng áp lực lên LES và tạo điều kiện cho trào ngược.
• Thức ăn kích thích: Một số loại thực phẩm và đồ uống như cà chua, sô cô la, đồ uống có gas, thức ăn cay, nhiều dầu mỡ có thể kích thích dạ dày sản xuất nhiều axit hơn, gây kích ứng niêm mạc dạ dày và thực quản, làm tăng nguy cơ trào ngược.
• Tiếp xúc với khói thuốc lá: Khói thuốc lá có thể làm suy yếu LES và tăng tiết axit dạ dày, làm tăng nguy cơ trào ngược ở trẻ em.

Trào ngược dạ dày có nguy hiểm không?

Mặc dù trào ngược sinh lý không gây nguy hiểm, trào ngược bệnh lý có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng, bao gồm:

• Viêm thực quản: Axit dạ dày trào ngược lên thực quản gây tổn thương niêm mạc, dẫn đến viêm và loét thực quản. Trẻ có thể bị đau khi nuốt, nôn ra máu, hoặc khó nuốt.
• Hẹp thực quản: Viêm thực quản mạn tính có thể gây sẹo và hẹp thực quản, khiến trẻ khó nuốt thức ăn.
• Barrett thực quản: Đây là một biến chứng hiếm gặp nhưng nghiêm trọng, trong đó tế bào niêm mạc thực quản thay đổi và có nguy cơ phát triển thành ung thư thực quản.
• Các vấn đề về hô hấp: Dịch dạ dày trào ngược lên có thể đi vào đường hô hấp, gây viêm phổi, hen suyễn, hoặc các vấn đề hô hấp khác.
• Rối loạn giấc ngủ: Trào ngược dạ dày có thể gây khó chịu và đau đớn, ảnh hưởng đến giấc ngủ của trẻ.

Axit dạ dày trào ngược lên thực quản gây tổn thương niêm mạc, dẫn đến viêm và loét thực quản

Chẩn đoán & khi nào cần gặp bác sĩ

Để chẩn đoán chính xác trào ngược dạ dày thực quản (GERD) ở trẻ em, bác sĩ sẽ tiến hành thăm khám lâm sàng kết hợp với một số xét nghiệm chuyên sâu.

Thăm khám lâm sàng

Bác sĩ sẽ hỏi kỹ về tiền sử bệnh của trẻ, các triệu chứng, tần suất và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng. Bác sĩ cũng sẽ khám thực thể để kiểm tra các dấu hiệu của trào ngược dạ dày như kích ứng họng, viêm thực quản hoặc các vấn đề hô hấp.

Xét nghiệm chẩn đoán

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định các xét nghiệm sau để xác định mức độ nghiêm trọng của trào ngược và loại trừ các bệnh lý khác:

• Nội soi thực quản dạ dày tá tràng (EGD): Đây là phương pháp đưa một ống nội soi mềm có gắn camera qua miệng để quan sát trực tiếp thực quản, dạ dày và tá tràng. EGD giúp phát hiện các tổn thương ở niêm mạc thực quản do trào ngược axit gây ra như viêm, loét hoặc hẹp.
• Đo pH thực quản 24 giờ: Xét nghiệm này đo độ axit trong thực quản trong suốt 24 giờ, giúp xác định tần suất và thời gian xảy ra trào ngược.
• Đo trở kháng thực quản: Phương pháp này đo lường sự di chuyển của chất lỏng và khí trong thực quản, giúp xác định cả trào ngược axit và trào ngược không axit.
• Chụp X quang thực quản dạ dày có uống thuốc cản quang (UGI): Xét nghiệm này giúp đánh giá cấu trúc và chức năng của thực quản, dạ dày và tá tràng.

Khi nào cần gặp bác sĩ

Bạn nên đưa trẻ đi khám bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa nhi nếu trẻ có các triệu chứng sau:

• Ói hoặc nôn trớ thường xuyên, đặc biệt là sau khi ăn.
• Nôn ra máu hoặc dịch màu xanh lá cây.
• Biếng ăn, chậm tăng cân hoặc sụt cân.
• Khó thở, khò khè, ho dai dẳng.
• Đau hoặc khó nuốt.
• Trẻ quấy khóc liên tục và khó dỗ dành, đặc biệt là sau khi ăn.
• Trẻ có dấu hiệu mất nước như khô miệng, ít nước tiểu, mắt trũng…

Làm thế nào để phòng ngừa trào ngược dạ dày ở trẻ em?

Tư thế cho trẻ bú và sau khi bú

• Cho trẻ bú đúng tư thế: Đảm bảo đầu và cổ của trẻ được nâng cao hơn so với phần còn lại của cơ thể trong quá trình bú, cho dù bú mẹ hay bú bình.
• Không để trẻ bú quá no: Chia nhỏ các cữ bú và cho trẻ bú với lượng sữa vừa phải trong mỗi lần.
• Ợ hơi cho trẻ sau khi bú: Nhẹ nhàng vỗ lưng trẻ để giúp trẻ ợ hơi, loại bỏ không khí dư thừa trong dạ dày, giảm áp lực lên cơ vòng thực quản dưới.
• Giữ trẻ ở tư thế thẳng đứng sau khi bú: Ít nhất 30 phút sau khi bú, giữ trẻ ở tư thế thẳng đứng (ví dụ như bế vác trẻ trên vai) để trọng lực hỗ trợ tiêu hóa và giảm trào ngược.

Xây dựng chế độ ăn uống khoa học

• Tránh các loại thực phẩm gây kích thích: Hạn chế hoặc loại bỏ các loại thực phẩm có thể làm tăng tiết axit dạ dày hoặc gây kích ứng niêm mạc dạ dày như cà chua, sô cô la, đồ uống có gas, thức ăn cay, nhiều dầu mỡ và các loại quả có múi.
• Đặc biệt lưu ý với trẻ bú sữa công thức: Nếu trẻ bú sữa công thức, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để lựa chọn loại sữa phù hợp, có thể cân nhắc sử dụng loại sữa công thức đặc biệt dành cho trẻ bị trào ngược.
• Đối với trẻ ăn dặm: Nên bắt đầu ăn dặm theo khuyến cáo của bác sĩ, tránh cho trẻ ăn quá sớm hoặc quá nhiều trong mỗi bữa ăn.

Không nên cho trẻ ăn quá no hoặc quá sớm khi trẻ đến tuổi ăn dặm

Các biện pháp khác

• Tránh để trẻ tiếp xúc với khói thuốc lá: Khói thuốc lá là một yếu tố nguy cơ quan trọng gây trào ngược dạ dày ở trẻ em.
• Theo dõi cân nặng và sự phát triển của trẻ: Đảm bảo trẻ tăng cân và phát triển bình thường. Nếu trẻ có dấu hiệu chậm tăng cân hoặc suy dinh dưỡng, cần đưa trẻ đi khám để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
• Tạo môi trường ngủ thoải mái: Nâng cao đầu giường của trẻ khoảng 15-20 độ có thể giúp giảm trào ngược dạ dày khi ngủ.

Trào ngược dạ dày có tự khỏi không? Cách điều trị

Trào ngược dạ dày ở trẻ em có thể tự khỏi nếu là trào ngược sinh lý. Tuy nhiên, nếu trào ngược gây ra các triệu chứng nghiêm trọng hoặc kéo dài, cha mẹ cần cho trẻ dùng thuốc để làm giảm triệu chứng bệnh.

Điều trị trào ngược dạ dày ở trẻ em bằng Tây y

Trong trường hợp thay đổi chế độ ăn uống và sinh hoạt không đem lại hiệu quả mong muốn hoặc trào ngược dạ dày ở trẻ có diễn biến nặng, bác sĩ có thể chỉ định các phương pháp điều trị bằng Tây y sau:

1. Thuốc kháng acid:

• Cơ chế: Thuốc kháng acid hoạt động bằng cách trung hòa axit dạ dày, giảm kích ứng và khó chịu ở thực quản. Các loại thuốc kháng acid thường dùng cho trẻ em bao gồm nhôm hydroxit, magie hydroxit và calci carbonat.
• Ưu điểm: Thuốc kháng acid có tác dụng nhanh chóng và thường được dung nạp tốt ở trẻ em.
• Nhược điểm: Thuốc kháng acid chỉ có tác dụng giảm triệu chứng tạm thời và không điều trị được nguyên nhân gây trào ngược dạ dày.

2. Thuốc ức chế bơm proton (PPI):

• Cơ chế: Thuốc PPI ức chế hoạt động của bơm proton, làm giảm sản xuất axit dạ dày. Các loại thuốc PPI thường dùng cho trẻ em bao gồm omeprazole, lansoprazole và esomeprazole.
• Ưu điểm: Thuốc PPI có tác dụng mạnh hơn thuốc kháng acid và có thể giúp kiểm soát tốt hơn các triệu chứng trào ngược dạ dày.
• Nhược điểm: Thuốc PPI có thể gây ra một số tác dụng phụ như đau đầu, tiêu chảy, táo bón và buồn nôn.

3. Thuốc chẹn thụ thể H2:

• Cơ chế: Thuốc chẹn thụ thể H2 ức chế hoạt động của thụ thể histamine H2, làm giảm sản xuất axit dạ dày. Các loại thuốc chẹn thụ thể H2 thường dùng cho trẻ em bao gồm famotidine, ranitidine và cimetidine.
• Ưu điểm: Thuốc chẹn thụ thể H2 có tác dụng tương tự thuốc PPI nhưng có thể ít tác dụng phụ hơn.
• Nhược điểm: Thuốc chẹn thụ thể H2 có tác dụng chậm hơn thuốc PPI và có thể không hiệu quả trong trường hợp trào ngược dạ dày nặng.

4. Thuốc Prokinetic:

• Cơ chế: Thuốc Prokinetic giúp tăng cường sự co bóp của dạ dày và ruột, giúp đẩy thức ăn xuống dạ dày nhanh hơn và giảm nguy cơ trào ngược. Các loại thuốc Prokinetic thường dùng cho trẻ em bao gồm domperidone và metoclopramide.
• Ưu điểm: Thuốc Prokinetic có thể giúp cải thiện các triệu chứng như đầy bụng, khó tiêu và buồn nôn.
• Nhược điểm: Thuốc Prokinetic có thể gây ra một số tác dụng phụ như tiêu chảy, buồn nôn và chóng mặt.

Việc dùng thuốc cần thận trọng vì có thể gây tác dụng phụ như buồn nôn, chóng mặt

Việc sử dụng thuốc điều trị trào ngược dạ dày ở trẻ em cần được thực hiện dưới sự giám sát chặt chẽ của bác sĩ. Bác sĩ sẽ lựa chọn loại thuốc và liều lượng phù hợp dựa trên tình trạng sức khỏe, độ tuổi và cân nặng của trẻ.

Chữa trào ngược dạ dày ở trẻ em bằng thuốc Đông y

Thuốc Đông y thường tập trung vào việc điều hòa chức năng tỳ vị, kiện tỳ ích khí, giúp tăng cường sức khỏe hệ tiêu hóa và giảm các triệu chứng trào ngược.

1. Nguyên tắc điều trị:

Theo quan điểm của Đông y, trào ngược dạ dày ở trẻ em thường do tỳ vị hư nhược, khí trệ huyết ứ, hoặc can vị bất hòa. Do đó, điều trị bằng Đông y sẽ tập trung vào các nguyên tắc sau:

• Kiện tỳ ích khí: Tăng cường chức năng của tỳ vị, giúp tiêu hóa thức ăn tốt hơn.
• Hành khí hóa trệ: Thúc đẩy lưu thông khí huyết, giảm tình trạng ứ trệ.
• Sơ can hòa vị: Điều hòa chức năng gan và dạ dày, giảm kích thích và trào ngược.

2. Các bài thuốc Đông y thường dùng:

• Bán hạ tả tâm thang: Bài thuốc này có tác dụng thanh nhiệt, tả hỏa, hòa vị, chỉ ợ chua. Thường được sử dụng cho trẻ có các triệu chứng như đau nóng rát vùng ngực, ợ chua, buồn nôn.
• Hương sa lục quân tử thang: Bài thuốc này có tác dụng kiện tỳ ích khí, hòa vị chỉ thống. Thường được sử dụng cho trẻ có các triệu chứng như mệt mỏi, chán ăn, đầy bụng, khó tiêu.
• Gia vị bình vị tán: Bài thuốc này có tác dụng kiện tỳ hòa vị, lý khí chỉ thống. Thường được sử dụng cho trẻ có các triệu chứng như đau bụng, buồn nôn, nôn, ợ chua.

3. Các vị thuốc thường dùng:

• Bạch truật: Có tác dụng kiện tỳ, táo thấp, chỉ tả.
• Phục linh: Có tác dụng lợi thủy thẩm thấp, kiện tỳ an thần.
• Cam thảo: Có tác dụng kiện tỳ ích khí, thanh nhiệt giải độc.
• Trần bì: Có tác dụng lý khí kiện tỳ, táo thấp hóa đàm.
• Chỉ thực: Có tác dụng tiêu thực, hóa tích, chỉ ợ chua.

Việc điều trị trào ngược dạ dày ở trẻ em bằng Đông y cần được thực hiện dưới sự hướng dẫn của thầy thuốc có chuyên môn. Tùy vào tình trạng cụ thể của từng trẻ, thầy thuốc sẽ kê đơn bài thuốc và phương pháp điều trị phù hợp.

Ưu điểm của điều trị bằng Đông y:

• Ít tác dụng phụ: Các bài thuốc Đông y thường được bào chế từ các thảo dược tự nhiên, ít gây tác dụng phụ cho trẻ em.
• Điều trị toàn diện: Đông y không chỉ tập trung vào việc giảm triệu chứng mà còn điều hòa chức năng tỳ vị, tăng cường sức khỏe hệ tiêu hóa của trẻ.
• Phòng ngừa tái phát: Bằng cách điều hòa chức năng tỳ vị và tăng cường sức đề kháng, Đông y có thể giúp phòng ngừa trào ngược dạ dày tái phát.

Tuy có nhiều ưu điểm, nhưng điều trị bằng Đông y cũng có những hạn chế nhất định. Thời gian điều trị thường kéo dài hơn và hiệu quả có thể không nhanh chóng như điều trị bằng Tây y. Vì vậy, cha mẹ cần kiên trì và tuân thủ theo hướng dẫn của thầy thuốc.

Trào ngược dạ dày ở trẻ em là một vấn đề phổ biến nhưng có thể điều trị hiệu quả. Nếu bạn nhận thấy trẻ có các triệu chứng của trào ngược dạ dày, hãy đưa trẻ đi khám để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.