Trong chẩn đoán sỏi thận, chụp X-quang giữ vai trò thiết yếu, giúp bác sĩ hình dung rõ nét hệ tiết niệu, xác định vị trí, kích thước, số lượng và mật độ sỏi. Bài viết này cung cấp thông tin chuyên sâu về kỹ thuật chụp X-quang sỏi thận, bao gồm các phương pháp chụp, chỉ định, chống chỉ định và những lưu ý quan trọng, nhằm mang đến cái nhìn toàn diện về quy trình chẩn đoán hình ảnh này.

Tổng quan về chụp X-quang sỏi thận

• Chụp X-quang sỏi thận là kỹ thuật sử dụng tia X, một dạng bức xạ năng lượng cao, để tạo ra hình ảnh của hệ tiết niệu, bao gồm thận, niệu quản và bàng quang. 
• Tia X có khả năng xuyên qua các mô mềm của cơ thể, nhưng bị chặn lại bởi các cấu trúc đặc hơn như xương và sỏi. Nhờ đó, hình ảnh sỏi thận sẽ hiện rõ trên phim X-quang, giúp bác sĩ xác định kích thước, số lượng, vị trí và mật độ của sỏi, từ đó đưa ra phác đồ điều trị phù hợp.

Những cách chụp X-quang sỏi thận đang được sử dụng phổ biến

Tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe và mục tiêu chẩn đoán, bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp chụp X-quang sỏi thận phù hợp.

Không dùng thuốc cản quang khi chụp X-quang thận

Mục đích:

• Phát hiện sỏi cản quang: Kỹ thuật này chủ yếu phát hiện các loại sỏi có khả năng cản quang, bao gồm sỏi calci oxalat và sỏi calci phosphat.
• Đánh giá hình thái sỏi: Cung cấp thông tin sơ bộ về hình dạng, kích thước và vị trí của sỏi trong hệ tiết niệu.
• Sàng lọc bất thường: Phát hiện các bất thường khác ở hệ tiết niệu như dị dạng bẩm sinh, vôi hóa mạch máu, khối u…

Đối tượng chỉ định:

• Bệnh nhân có các triệu chứng lâm sàng gợi ý sỏi thận như đau vùng hông lưng, tiểu ra máu, tiểu buốt, tiểu rắt…
• Bệnh nhân có tiền sử gia đình mắc sỏi thận hoặc các yếu tố nguy cơ khác.
• Khám sức khỏe định kỳ, sàng lọc bệnh lý hệ tiết niệu.

Quy trình:

1. Chuẩn bị bệnh nhân: Bệnh nhân được yêu cầu tháo bỏ trang sức, quần áo vùng bụng và mặc áo choàng chuyên dụng.
2. Tư thế chụp: Bệnh nhân nằm ngửa trên bàn chụp, hai tay đặt lên đầu hoặc dọc theo thân mình.
3. Điều chỉnh thiết bị: Kỹ thuật viên điều chỉnh máy chụp X-quang, căn chỉnh tia X chiếu vào vùng cần khảo sát.
4. Chụp phim: Bệnh nhân được yêu cầu nín thở trong khoảng thời gian ngắn để đảm bảo hình ảnh rõ nét.
5. Hoàn tất: Quá trình chụp diễn ra nhanh chóng, thường chỉ mất vài phút.

Chụp X-quang sỏi thận dùng cản quang

Mục đích:

• Phát hiện đa dạng loại sỏi: Kỹ thuật này cho phép phát hiện cả sỏi cản quang và sỏi không cản quang (ví dụ: sỏi acid uric, sỏi cystine), nâng cao khả năng chẩn đoán.
• Đánh giá chi tiết hệ tiết niệu: Cung cấp hình ảnh rõ nét về toàn bộ hệ tiết niệu, bao gồm thận, niệu quản, bàng quang và niệu đạo.
• Chẩn đoán các bất thường: Phát hiện các vấn đề như tắc nghẽn niệu quản, hẹp niệu đạo, khối u, dị dạng…

Đối tượng chỉ định:

• Bệnh nhân nghi ngờ sỏi thận nhưng chụp X-quang không cản quang không cho kết quả rõ ràng.
• Bệnh nhân cần đánh giá chi tiết chức năng và cấu trúc hệ tiết niệu.
• Bệnh nhân có các triệu chứng phức tạp, cần loại trừ các bệnh lý khác.

Quy trình:

1. Tiêm thuốc cản quang: Bệnh nhân được tiêm tĩnh mạch thuốc cản quang chứa iod.
2. Chờ đợi: Khoảng 30-60 phút để thuốc cản quang phân bố đều trong hệ tiết niệu.
3. Chụp phim: Thực hiện chụp X-quang theo nhiều tư thế khác nhau (nằm ngửa, nằm nghiêng, đứng…) để thu được các hình ảnh toàn diện nhất.

Những điều cần lưu ý trước và trong khi chụp X-quang sỏi thận

Để quá trình chụp X-quang sỏi thận diễn ra thuận lợi và cho kết quả chính xác, bạn cần lưu ý một số điểm sau:

Trước khi chụp:

• Đặt lịch hẹn: Liên hệ với cơ sở y tế để đặt lịch chụp X-quang, nhận hướng dẫn cụ thể về quy trình chuẩn bị.
• Thụt tháo (đối với chụp X-quang không cản quang): Nhằm làm sạch ruột, loại bỏ các yếu tố gây nhiễu trên phim chụp, bạn cần thụt tháo theo hướng dẫn của bác sĩ.
• Nhịn ăn: Trước khi chụp, đặc biệt là chụp có sử dụng thuốc cản quang, bạn cần nhịn ăn để tránh buồn nôn, nôn ói trong quá trình chụp.
• Xét nghiệm (đối với chụp X-quang có cản quang): Bác sĩ có thể chỉ định một số xét nghiệm cần thiết như ure, creatinin huyết thanh, thử phản ứng với iod để đảm bảo an toàn cho bạn.
• Thông báo về tình trạng sức khỏe: Hãy trao đổi với bác sĩ về tiền sử bệnh, các loại thuốc đang sử dụng, đặc biệt là tiền sử dị ứng (đặc biệt là dị ứng với iod).

Trong khi chụp:

• Trang phục: Mặc quần áo rộng rãi, thoải mái, hoặc áo choàng của bệnh viện.
• Tháo bỏ vật dụng kim loại: Các vật dụng bằng kim loại như trang sức, điện thoại, thắt lưng… có thể cản tia X, gây ảnh hưởng đến chất lượng hình ảnh.
• Tuân thủ hướng dẫn: Lắng nghe và làm theo hướng dẫn của kỹ thuật viên trong phòng chụp.
• Thông báo về thiết bị y tế: Nếu bạn đang sử dụng máy tạo nhịp tim hoặc các thiết bị cấy ghép khác, hãy báo cho kỹ thuật viên biết.

Lưu ý đặc biệt:

• Phụ nữ mang thai: Chụp X-quang có thể gây hại cho thai nhi, vì vậy phụ nữ mang thai hoặc nghi ngờ mang thai không nên chụp X-quang.
• Phụ nữ cho con bú: Sau khi chụp X-quang có sử dụng thuốc cản quang, bạn nên tạm dừng cho con bú trong 24 giờ để đảm bảo an toàn cho bé.
• Theo dõi sỏi: Nếu bạn chụp X-quang để theo dõi sự phát triển của sỏi, hãy mang theo kết quả phim chụp trước đó để bác sĩ so sánh và đánh giá.

Lưu ý khi chụp X-quang sỏi thận có sử dụng cản quang:

• Thận trọng với bệnh nhân dị ứng: Cần khai thác kỹ tiền sử dị ứng của bệnh nhân, đặc biệt là dị ứng với iod.
• Theo dõi phản ứng phụ: Một số bệnh nhân có thể gặp các phản ứng phụ nhẹ như nóng bừng mặt, buồn nôn, vị kim loại trong miệng.
• Thúc đẩy đào thải thuốc: Khuyến khích bệnh nhân uống nhiều nước sau khi chụp để tăng cường đào thải thuốc cản quang.

Chụp X-quang sỏi thận là kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh có giá trị trong thực hành lâm sàng, hỗ trợ đắc lực cho việc chẩn đoán, tiên lượng và lập kế hoạch điều trị sỏi thận. Thông qua việc cung cấp hình ảnh chi tiết về hệ tiết niệu, kỹ thuật này cho phép bác sĩ đánh giá chính xác tình trạng sỏi, từ đó đưa ra quyết định can thiệp phù hợp, giúp người bệnh giảm thiểu triệu chứng, ngăn ngừa biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.