“Sỏi thận nên kiêng gì” là câu hỏi thường trực của những ai đang mắc phải căn bệnh phiền toái này. Chế độ ăn uống đóng vai trò then chốt không chỉ trong việc hỗ trợ điều trị mà còn giúp ngăn ngừa sỏi tái phát. Hiểu rõ về những thực phẩm “đại kỵ” với sỏi thận sẽ giúp bạn xây dựng một lối sống lành mạnh, bảo vệ sức khỏe đường tiết niệu và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Nguyên tắc xây dựng chế độ dinh dưỡng dành cho người bị sỏi thận

Đảm bảo lượng nước đầy đủ

• Nước đóng vai trò quan trọng trong việc hòa tan và đào thải các chất cặn bã ra khỏi cơ thể, giúp ngăn ngừa sự hình thành sỏi.
• Người bị sỏi thận nên duy trì lượng nước uống hàng ngày tối thiểu 2-3 lít, ưu tiên nước lọc.
• Bên cạnh nước lọc, có thể bổ sung thêm nước ép trái cây tươi, trà thảo dược như trà râu mèo, trà kim tiền thảo… nhưng cần hạn chế nước ngọt có ga và đồ uống chứa cồn.

Hạn chế Natri

• Tiêu thụ quá nhiều Natri (chủ yếu có trong muối ăn) làm tăng lượng Canxi trong nước tiểu, tạo điều kiện thuận lợi cho sự hình thành sỏi Canxi.
• Người bệnh nên hạn chế lượng muối ăn hàng ngày (không quá 5g/ngày), đồng thời lưu ý đến lượng muối ẩn trong các loại thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn nhanh, gia vị…

Cân bằng Canxi

• Mặc dù sỏi Canxi là loại sỏi thận phổ biến nhất, nhưng không nên kiêng khem Canxi một cách quá mức, vì Canxi vẫn rất cần thiết cho sự phát triển của xương và răng.
• Người bệnh nên ưu tiên bổ sung Canxi từ các nguồn thực phẩm tự nhiên như sữa, sữa chua, phô mai, các loại rau xanh lá đậm… và hạn chế sử dụng thực phẩm bổ sung Canxi dạng viên nén.

Hạn chế Oxalat

• Oxalat là một hợp chất hữu cơ có trong nhiều loại thực phẩm. Khi nồng độ Oxalat trong nước tiểu cao, nó có thể kết hợp với Canxi tạo thành sỏi Oxalat canxi.
• Người bệnh sỏi thận nên hạn chế tiêu thụ các thực phẩm giàu Oxalat như rau muống, rau dền, củ cải đường, socola, chè đen…

Bổ sung Vitamin C (liều lượng hợp lý)

• Mặc dù Vitamin C có thể chuyển hóa thành Oxalat trong cơ thể, nhưng nó cũng là một chất chống oxy hóa quan trọng, giúp tăng cường sức đề kháng.
• Người bệnh có thể bổ sung Vitamin C từ các loại trái cây như cam, chanh, bưởi… nhưng cần lưu ý sử dụng với liều lượng vừa phải, tránh lạm dụng.

Hạn chế Protein động vật

• Chế độ ăn nhiều protein động vật (thịt đỏ, nội tạng động vật) có thể làm tăng nồng độ axit uric đang có trong máu, từ đó tăng nguy cơ hình thành sỏi trong thận.
• Người bệnh nên ưu tiên các nguồn Protein thực vật (đậu nành, các loại đậu) và hạn chế tiêu thụ thịt đỏ, nội tạng động vật.

Kiểm soát Purin

• Purin được biết đến là một chất có trong nhiều loại thực phẩm. Khi chuyển hóa trong cơ thể, Purin sẽ tạo thành axit uric, là một trong những nguyên nhân gây ra sỏi axit uric.
• Người bệnh nên hạn chế các thực phẩm giàu Purin như nội tạng động vật, hải sản, bia rượu…

Tăng cường chất xơ

• Chất xơ có nhiều tác dụng có lợi cho sức khỏe, bao gồm hỗ trợ tiêu hóa, giảm hấp thu Oxalat và Canxi từ thực phẩm, góp phần ngăn ngừa sỏi thận.
• Người bệnh nên bổ sung chất xơ từ rau củ quả, ngũ cốc nguyên hạt, các loại hạt…

Người bị sỏi thận nên kiêng gì khỏi chế độ ăn

Chế độ dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa và hỗ trợ điều trị sỏi thận. Việc hiểu rõ thành phần hóa học của thực phẩm và tác động của chúng đến sự hình thành sỏi sẽ giúp người bệnh xây dựng chế độ ăn uống khoa học, hỗ trợ quá trình điều trị và ngăn ngừa sỏi tái phát. Dưới đây là phân tích chi tiết về một số nhóm thực phẩm người bị sỏi thận nên hạn chế:

Chất đạm

Cơ chế hình thành sỏi liên quan đến protein:

• Tăng axit uric: Chế độ ăn giàu protein, đặc biệt là protein động vật (thịt đỏ, nội tạng động vật, hải sản), có thể làm tăng nồng độ axit uric trong máu. Axit uric là chất được sinh ra cuối cùng của quá trình chuyển hóa purin. Khi nồng độ axit uric trong máu vượt quá ngưỡng bão hòa, nó sẽ kết tinh và tạo thành sỏi axit uric trong đường tiết niệu.
• Tăng gánh nặng cho thận: Quá trình chuyển hóa protein tạo ra nhiều chất thải chứa nitơ, làm tăng gánh nặng cho thận trong việc lọc và bài tiết. Điều này có thể thúc đẩy quá trình hình thành sỏi và làm suy giảm chức năng thận.
• Tăng bài tiết canxi: Một số nghiên cứu cho thấy chế độ ăn giàu protein động vật có thể làm tăng lượng canxi bài tiết qua nước tiểu, tăng nguy cơ hình thành sỏi canxi.

Các thực phẩm giàu protein cần hạn chế:

• Thịt đỏ: Thịt cừu, thịt lợn hay thịt bò…
• Nội tạng động vật: Tim, gan, thận, lòng…
• Hải sản: Tôm, cua, ghẹ, mực…
• Trứng gia cầm: Gà, vịt…
• Sữa và các chế phẩm từ sữa: Nên dùng với lượng vừa phải.

Thực phẩm chứa nhiều oxalate

Cơ chế hình thành sỏi liên quan đến oxalate:

• Hình thành sỏi oxalate canxi: Oxalate là một hợp chất hữu cơ có mặt trong nhiều loại thực phẩm. Khi hấp thu vào cơ thể, oxalate được đào thải qua thận. 
• Nếu nồng độ oxalate trong nước tiểu cao, nó có thể kết hợp với canxi tạo thành tinh thể oxalate canxi, là thành phần chính của đa số các loại sỏi thận.

Các thực phẩm điển hình giàu oxalate cần hạn chế:

• Rau lá xanh: Rau muống, rau dền, rau bina…
• Một số loại củ: Củ cải đường, khoai lang…
• Một số loại quả mọng: Dâu tây, mâm xôi, việt quất…
• Socola và các thực phẩm làm từ ca cao
• Các loại hạt
• Trà đen

Muối

Cơ chế hình thành sỏi liên quan đến natri:

• Tăng bài tiết canxi: Tiêu thụ quá nhiều natri (chủ yếu có trong muối ăn) làm tăng lượng canxi bài tiết qua nước tiểu, tăng nguy cơ hình thành sỏi canxi.
• Tăng thể tích máu: Chế độ ăn mặn cũng làm tăng thể tích máu, tăng áp lực lọc của thận, và có thể thúc đẩy quá trình hình thành sỏi.

Các thực phẩm giàu natri cần hạn chế:

• Muối ăn: Nên giới hạn lượng muối ăn hàng ngày không quá 5g.
• Nước mắm
• Gia vị mặn: Bột canh, hạt nêm…
• Thực phẩm chế biến sẵn: Đồ hộp, xúc xích, thịt hun khói…
• Đồ ăn nhanh

Thực phẩm giàu tinh bột

Cơ chế hình thành sỏi liên quan đến tinh bột:

• Tăng oxalate: Một số loại tinh bột, đặc biệt là tinh bột tinh chế (gạo trắng, bánh mì trắng, mì ống…), khi chuyển hóa trong cơ thể có thể làm tăng nồng độ oxalate trong nước tiểu. Oxalate là một yếu tố nguy cơ quan trọng trong sự hình thành sỏi oxalate canxi, loại sỏi thận phổ biến nhất.
• Giảm citrate: Thực phẩm giàu tinh bột tinh chế có thể làm giảm nồng độ citrate trong nước tiểu. Citrate là một chất ức chế tự nhiên sự hình thành sỏi, giúp ngăn ngừa canxi kết hợp với oxalate.
• Tăng đường huyết: Tiêu thụ quá nhiều tinh bột, đặc biệt là tinh bột tinh chế, có thể dẫn đến tăng đường huyết, làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường, một yếu tố nguy cơ của sỏi thận.

Các thực phẩm giàu tinh bột cần hạn chế:

• Các loại mì ống, bún, phở, gạo trắng, bánh mì trắng, …
• Bánh ngọt, kẹo, chè…
• Các thực phẩm làm từ khoai tây
• Các sản phẩm ngũ cốc ăn sáng được chế biến sẵn…

Thức ăn nhiều dầu mỡ

Cơ chế hình thành sỏi liên quan đến dầu mỡ:

• Giảm hấp thu canxi: Chế độ ăn nhiều dầu mỡ, đặc biệt là chất béo động vật, có thể làm giảm hấp thu canxi ở ruột, dẫn đến tăng canxi bài tiết qua nước tiểu và tăng nguy cơ sỏi canxi.
• Tăng cholesterol: Thức ăn nhiều dầu mỡ làm tăng nồng độ cholesterol trong máu, gây xơ vữa động mạch, ảnh hưởng đến tuần hoàn máu đến thận và chức năng thận.
• Tăng cân, béo phì: Thường xuyên ăn đồ ăn nhiều dầu mỡ là một trong những nguyên nhân gây tăng cân, béo phì, là yếu tố nguy cơ của nhiều bệnh lý, bao gồm cả sỏi thận.

Các thực phẩm nhiều dầu mỡ cần hạn chế:

• Thịt mỡ, da gà, da vịt…
• Nội tạng động vật
• Đồ ăn chiên xào, đồ ăn nhanh
• Các loại bánh ngọt hoặc kem, socola…

Đồ uống chứa cồn hoặc có ga

Cơ chế hình thành sỏi liên quan đến đồ uống có ga và đồ uống chứa cồn:

• Giảm citrate: Đồ uống có ga, đặc biệt là các loại cola, có thể làm giảm nồng độ citrate trong nước tiểu, tăng nguy cơ hình thành sỏi.
• Mất nước: Đồ uống có ga và đồ uống chứa cồn có thể gây mất nước, làm cô đặc nước tiểu và tăng nguy cơ kết tinh các chất khoáng, dẫn đến sỏi thận.
• Tăng fructose: Một số loại đồ uống có ga chứa hàm lượng fructose cao. Fructose khi chuyển hóa trong cơ thể có thể làm tăng nồng độ axit uric, tăng nguy cơ sỏi axit uric.

Các loại đồ uống cần hạn chế:

• Nước ngọt có ga
• Bia, rượu
• Nước ép trái cây được đóng hộp sẵn và có đường

Người bị sỏi thận nên ăn gì để cải thiện bệnh

Sỏi thận hình thành do sự kết tinh các chất khoáng trong nước tiểu, gây đau và biến chứng nguy hiểm. Chế độ dinh dưỡng khoa học đóng vai trò quan trọng trong quản lý và phòng ngừa sỏi thận tái phát. Dưới đây là những nhóm thực phẩm người bệnh sỏi thận nên ưu tiên nạp vào cơ thể

Thực phẩm giàu Canxi

Vai trò của Canxi trong phòng ngừa sỏi thận:

• Ức chế hấp thu Oxalate: Trái với quan niệm phổ biến rằng người bị sỏi thận cần hạn chế Canxi, các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng việc bổ sung đầy đủ Canxi từ thực phẩm giúp giảm hấp thu Oxalate ở ruột. Oxalate là một anion hữu cơ có khả năng kết hợp với Canxi trong nước tiểu tạo thành tinh thể Canxi oxalate, thành phần chủ yếu của sỏi thận. Bằng cách giảm hấp thu Oxalate, Canxi góp phần giảm nồng độ Oxalate trong nước tiểu, qua đó giảm nguy cơ hình thành sỏi.
• Duy trì cân bằng Canxi nội môi: Canxi là một khoáng chất thiết yếu cho sự phát triển và duy trì hệ xương khớp, đóng vai trò quan trọng trong quá trình đông máu, co cơ, và dẫn truyền thần kinh. Thiếu hụt Canxi có thể dẫn đến loãng xương, một bệnh lý thường gặp ở người lớn tuổi và có thể làm tăng nguy cơ sỏi thận.

Các thực phẩm giàu Canxi:

• Sữa và các chế phẩm từ sữa: Những sản phẩm như sữa, sữa chua, phô mai…
• Các loại rau lá xanh đậm: Rau cải, rau bina, rau muống (cần lưu ý rau muống chứa nhiều Oxalate, nên ăn với lượng vừa phải).
• Hải sản: Các loại các như cá mòi, cá hồi, cá trích… (cần lưu ý một số loại hải sản chứa nhiều Purin, nên ăn với lượng vừa phải).
• Các loại hạt, đậu

Trái cây tươi

Lợi ích của trái cây tươi đối với người bệnh sỏi thận:

• Nguồn cung cấp Citrate dồi dào: Nhiều loại trái cây tươi, đặc biệt là các loại quả họ cam quýt (cam, chanh, bưởi), dứa, dưa hấu… giàu Citrate. Citrate là một anion hữu cơ có tác dụng ức chế sự kết tinh của Canxi và hình thành sỏi, bằng cách liên kết với Canxi trong nước tiểu, ngăn cản sự hình thành tinh thể Canxi oxalate.
• Bổ sung Vitamin, khoáng chất và chất chống oxy hóa: Trái cây tươi là nguồn cung cấp dồi dào Vitamin C, Vitamin A, Kali, và các chất chống oxy hóa. Vitamin C có tác dụng chống oxy hóa, bảo vệ tế bào thận khỏi các gốc tự do, đồng thời tham gia vào quá trình chuyển hóa Oxalate, giúp giảm nguy cơ hình thành sỏi. Vitamin A giúp duy trì niêm mạc đường tiết niệu khỏe mạnh, ngăn ngừa viêm nhiễm. Kali khi vào trong cơ thể sẽ giúp duy trì cân bằng điện giải và hỗ trợ chức năng thận.
• Tác dụng lợi tiểu: Một số loại trái cây như dưa hấu, dưa chuột có tác dụng lợi tiểu nhẹ, giúp tăng lưu lượng nước tiểu, thúc đẩy quá trình đào thải sỏi.

Các loại trái cây nên ưu tiên:

• Cam, chanh, bưởi
• Dứa
• Dưa hấu
• Dưa chuột
• Chuối
• Táo
• Lê
• Nho
• Dâu tây (với lượng vừa phải do chứa Oxalate)

Thực phẩm có nhiều Vitamin A và Vitamin B6

Vai trò của Vitamin A và Vitamin B6 trong phòng ngừa sỏi thận:

• Vitamin A: Vitamin A (Retinol) và tiền chất của nó (beta-carotene) đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự toàn vẹn của biểu mô đường tiết niệu, ngăn ngừa viêm nhiễm và hình thành sỏi. Ngoài ra, Vitamin A còn có tác dụng chống oxy hóa, bảo vệ tế bào thận khỏi các tác nhân gây hại.
• Vitamin B6 (Pyridoxine): Vitamin B6 tham gia vào quá trình chuyển hóa Oxalate trong cơ thể, giúp giảm nồng độ Oxalate trong nước tiểu và giảm nguy cơ hình thành sỏi Oxalate canxi.

Các thực phẩm giàu Vitamin A:

• Gan động vật: Các loại gan bò, gan gà… (cần lưu ý gan động vật chứa nhiều Cholesterol và Purin, nên ăn với lượng vừa phải).
• Các loại rau củ quả có màu vàng, đỏ, cam: Cà rốt, bí đỏ, gấc, xoài, đu đủ…
• Các loại rau lá xanh đậm: Rau bina, cải bó xôi, rau ngót…

Các thực phẩm giàu Vitamin B6: Ngũ cốc nguyên hạt, các loại đậu, chuối, cá hồi, cá ngừ, cá thu, thịt gia cầm.

“Sỏi thận nên kiêng gì?” – Câu trả lời không chỉ nằm ở việc loại bỏ một số thực phẩm ra khỏi thực đơn mà còn là chìa khóa để bạn chủ động kiểm soát sức khỏe của mình. Bằng việc tuân thủ chế độ dinh dưỡng khoa học, kết hợp với lối sống lành mạnh, bạn hoàn toàn có thể “chung sống hòa bình” với sỏi thận và ngăn ngừa những biến chứng nguy hiểm. Hãy lắng nghe cơ thể và tham khảo ý kiến chuyên gia để có một chế độ ăn uống phù hợp nhất, bạn nhé!