Gan nhiễm mỡ, còn được gọi là thoái hóa mỡ gan, là tình trạng tích tụ quá nhiều mỡ trong gan. Mặc dù, gan có chứa một lượng mỡ nhất định là bình thường, nhưng khi lượng mỡ này vượt quá 5-10% trọng lượng gan, nó có thể gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Hãy cùng tìm hiểu chi tiết về căn bệnh này.

Phân loại gan nhiễm mỡ

Gan nhiễm mỡ là tình trạng tích tụ quá mức triglyceride, cholesterol và phospholipid trong tế bào gan. Gan nhiễm mỡ được phân thành hai loại chính, dựa trên nguyên nhân gây bệnh:

Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD)

Đây là dạng phổ biến nhất của gan nhiễm mỡ, thường liên quan đến các yếu tố nguy cơ như béo phì, kháng insulin, tiểu đường type 2, rối loạn lipid máu (cholesterol cao và triglyceride cao), và hội chứng chuyển hóa. NAFLD thường được chia thành hai giai đoạn:

• Gan nhiễm mỡ đơn thuần: Giai đoạn này chỉ có tích tụ mỡ trong gan mà không có viêm hoặc tổn thương tế bào gan đáng kể.
• Viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (NASH): Đây là giai đoạn tiến triển của NAFLD, trong đó có sự tích tụ mỡ kèm theo viêm và tổn thương tế bào gan. NASH có thể tiến triển thành xơ gan và suy gan nếu không được điều trị.

Gan nhiễm mỡ do rượu (AFLD)

Dạng này là hậu quả trực tiếp của việc tiêu thụ quá mức rượu. Tình trạng này có thể biểu hiện ở ba mức độ:

• Gan nhiễm mỡ do rượu đơn thuần: Tương tự như gan nhiễm mỡ đơn thuần không do rượu, chỉ có tích tụ mỡ trong gan.
• Viêm gan do rượu: Gan bị viêm do tác động độc hại của rượu.
• Xơ gan do rượu: Đây là giai đoạn cuối cùng của AFLD, trong đó gan bị tổn thương nghiêm trọng, dẫn đến suy giảm chức năng gan và có thể gây tử vong.

Triệu chứng gan bị nhiễm mỡ

Đa phần người bị gan nhiễm mỡ không có triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn đầu. Tuy nhiên, khi bệnh tiến triển, một số dấu hiệu có thể xuất hiện và cần được chú ý:

Triệu chứng chung

• Mệt mỏi: Cảm giác mệt mỏi dai dẳng, khó tập trung và giảm hiệu suất làm việc.
• Đau tức vùng hạ sườn phải: Do gan bị sưng to, người bệnh có thể cảm thấy đau tức âm ỉ hoặc khó chịu ở vùng hạ sườn phải. Cơn đau có thể tăng lên khi vận động mạnh hoặc sau bữa ăn.
• Rối loạn tiêu hóa: Các triệu chứng như đầy bụng, khó tiêu, buồn nôn, chán ăn cũng có thể xuất hiện do gan nhiễm mỡ ảnh hưởng đến quá trình tiêu hóa.
• Vàng da, vàng mắt: Bilirubin là sản phẩm thoái hóa của hemoglobin (chất tạo màu của hồng cầu). Khi gan bị tổn thương, nồng độ bilirubin trong máu tăng cao gây vàng da, vàng mắt và nước tiểu sẫm màu.
• Ngứa da: Gan nhiễm mỡ có thể làm tăng nồng độ axit mật trong máu, gây ngứa da, đặc biệt là ở lòng bàn tay và bàn chân.

Triệu chứng khi bệnh tiến triển

• Sụt cân không rõ nguyên nhân: Gan không thể xử lý chất dinh dưỡng hiệu quả, dẫn đến sụt cân nhanh chóng và không rõ nguyên nhân.
• Phù chân: Gan bị tổn thương nặng không sản xuất đủ albumin (một loại protein quan trọng trong máu), gây mất cân bằng áp suất thẩm thấu và dẫn đến phù chân.
• Cổ trướng: Tích tụ dịch trong ổ bụng (cổ trướng) là một biến chứng nghiêm trọng của gan nhiễm mỡ giai đoạn muộn.
• Xuất huyết tiêu hóa: Gan nhiễm mỡ nặng có thể gây tăng áp lực tĩnh mạch cửa, dẫn đến giãn tĩnh mạch thực quản và nguy cơ xuất huyết tiêu hóa.
• Rối loạn chức năng não: Gan không thể lọc bỏ độc tố trong máu, gây ảnh hưởng đến chức năng não, biểu hiện bằng các triệu chứng như lú lẫn, mất phương hướng, buồn ngủ và hôn mê.

Lưu ý: Các triệu chứng trên có thể không đặc hiệu cho gan nhiễm mỡ và cũng có thể gặp ở các bệnh lý khác. Do đó, để chẩn đoán chính xác, bạn cần đến gặp bác sĩ để được thăm khám và thực hiện các xét nghiệm cần thiết.

Nguyên nhân gây bệnh thường gặp

Gan nhiễm mỡ là kết quả của sự mất cân bằng giữa quá trình tích tụ và đào thải mỡ trong gan. Sự mất cân bằng này có thể xuất phát từ nhiều yếu tố nguy cơ khác nhau:

Các yếu tố nguy cơ chính

• Béo phì và thừa cân: Đây là yếu tố nguy cơ hàng đầu của gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD). Tình trạng dư thừa mỡ trong cơ thể làm tăng sản xuất và tích tụ mỡ trong gan.
• Kháng insulin: Insulin là hormone giúp điều hòa lượng đường trong máu. Kháng insulin xảy ra khi cơ thể không phản ứng hiệu quả với insulin, dẫn đến tăng sản xuất mỡ trong gan.
• Tiểu đường type 2: Kháng insulin và tăng đường huyết trong bệnh tiểu đường type 2 góp phần đáng kể vào sự phát triển của gan nhiễm mỡ.
• Rối loạn lipid máu: Mức cholesterol và triglyceride cao trong máu làm tăng nguy cơ tích tụ mỡ trong gan.
• Hội chứng chuyển hóa: Đây là một nhóm các yếu tố nguy cơ bao gồm béo phì, tăng huyết áp, đường huyết cao, và rối loạn lipid máu. Người mắc hội chứng chuyển hóa có nguy cơ cao bị gan nhiễm mỡ.
• Tiêu thụ quá mức rượu: Lạm dụng rượu là nguyên nhân chính của gan nhiễm mỡ do rượu (AFLD). Rượu làm tăng sản xuất mỡ trong gan và gây tổn thương tế bào gan.

Các yếu tố nguy cơ khác

• Tuổi tác: Nguy cơ gan nhiễm mỡ tăng theo tuổi tác.
• Giới tính: Phụ nữ sau mãn kinh có nguy cơ cao hơn nam giới.
• Di truyền: Một số người có yếu tố di truyền làm tăng nguy cơ gan nhiễm mỡ.
• Chủng tộc/dân tộc: Người Mỹ gốc Á và gốc Tây Ban Nha có nguy cơ cao hơn người da trắng.
• Sử dụng một số loại thuốc: Một số loại thuốc như corticosteroid, thuốc chống trầm cảm ba vòng, và thuốc chẹn beta có thể làm tăng nguy cơ gan nhiễm mỡ.

Đối tượng có nguy cơ mắc bệnh

• Người thừa cân hoặc béo phì
• Người mắc bệnh tiểu đường loại 2
• Người có cholesterol và triglyceride cao
• Người có hội chứng chuyển hóa
• Người lạm dụng rượu bia

Gan nhiễm mỡ có nguy hiểm không?

• Viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (NASH): Đây là giai đoạn tiến triển của gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD), trong đó ngoài tích tụ mỡ, gan còn bị viêm và tổn thương tế bào. NASH có thể diễn tiến âm thầm trong nhiều năm, nhưng nếu không kiểm soát, có thể dẫn đến xơ gan.
• Xơ gan: Xơ gan là tình trạng mô gan bị tổn thương và thay thế bằng mô sẹo. Quá trình xơ hóa làm giảm chức năng gan, gây ra các triệu chứng như mệt mỏi, vàng da, phù chân, và tăng nguy cơ xuất huyết tiêu hóa. Xơ gan là một biến chứng nghiêm trọng và không thể hồi phục hoàn toàn.
• Suy gan: Đây là giai đoạn cuối của bệnh gan, khi gan không còn khả năng hoạt động bình thường. Suy gan có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như hôn mê gan, nhiễm trùng, và xuất huyết. Ghép gan là phương pháp điều trị duy nhất cho suy gan giai đoạn cuối.
• Ung thư gan: Gan nhiễm mỡ, đặc biệt là NASH, làm tăng đáng kể nguy cơ phát triển ung thư gan. Ung thư gan thường được phát hiện ở giai đoạn muộn, khi đã có di căn và khó điều trị.
• Các biến chứng tim mạch: Gan nhiễm mỡ có liên quan đến tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch như xơ vữa động mạch, nhồi máu cơ tim, và đột quỵ.
• Kháng insulin và tiểu đường type 2: Gan nhiễm mỡ làm giảm độ nhạy cảm của cơ thể với insulin, hormone điều hòa lượng đường trong máu. Điều này có thể dẫn đến kháng insulin và làm tăng nguy cơ mắc tiểu đường type 2.
• Hội chứng chuyển hóa: Gan nhiễm mỡ là một thành phần của hội chứng chuyển hóa, một nhóm các yếu tố nguy cơ bao gồm béo phì, tăng huyết áp, rối loạn lipid máu, và tăng đường huyết. Hội chứng chuyển hóa làm tăng đáng kể nguy cơ mắc bệnh tim mạch và đột quỵ.

Chẩn đoán gan nhiễm mỡ

• Thu thập thông tin và khám lâm sàng: Bác sĩ tiến hành thu thập thông tin về tiền sử bệnh, lối sống, thói quen ăn uống, mức độ hoạt động thể chất, và tiền sử sử dụng rượu bia của bệnh nhân. Đồng thời, bác sĩ sẽ khám lâm sàng để có thể phát hiện gan to hoặc các dấu hiệu khác liên quan đến gan nhiễm mỡ.
• Xét nghiệm máu: Người bệnh có thể được chỉ định tiến hành một số loại xét nghiệm như: Xét nghiệm chức năng gan, xét nghiệm mỡ máu, xét nghiệm đường huyết, hay xét nghiệm huyết thanh ferritin để loại trừ tình trạng ứ sắt trong gan và xét nghiệm virus viêm gan B và C…
• Chẩn đoán hình ảnh: Bác sĩ đánh giá tình trạng gan nhiễm mỡ và mức độ xơ hóa gan thông qua siêu âm bụng, chụp cắt lớp vi tính (CT scan) hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI) và FibroScan (đo độ đàn hồi gan).
• Sinh thiết gan: Đây là phương pháp chính xác nhất để chẩn đoán gan nhiễm mỡ, đặc biệt là khi nghi ngờ viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (NASH). Sinh thiết gan giúp xác định mức độ tích tụ mỡ, viêm và xơ hóa trong gan. Tuy nhiên, đây là một thủ thuật xâm lấn và có thể gây ra một số biến chứng, do đó chỉ được chỉ định khi cần thiết.

Khi nào cần gặp bác sĩ

• Khi phát hiện gan nhiễm mỡ trong quá trình khám sức khỏe định kỳ thông qua xét nghiệm hoặc siêu âm.
• Cơ thể xuất hiện các triệu chứng nghi ngờ như: Khó tiêu, đầy hơi, chán ăn, buồn nôn, nôn mửa, cảm giác khó chịu, đau ở vùng gan bên phải. Đặc biệt, cơ thể mệt mỏi, sút cân không rõ nguyên nhân.
• Khi bị các yếu tố nguy cơ cao như: Béo phì, đái tháo đường type 2, rối loạn lipid máu, hội chứng chuyển hóa.
• Khi có kết quả xét nghiệm men gan (AST, ALT, GGT) tăng cao.
• Khi bị gan nhiễm mỡ và có dấu hiệu tiến triển nặng hơn: Xuất hiện vàng da, phù, tiêu chảy kéo dài, sụt cân nhiều. 

Cách phòng ngừa bệnh theo từng đối tượng

Do gan nhiễm mỡ thường không có triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn đầu, việc phòng ngừa là đặc biệt quan trọng. Các biện pháp phòng ngừa có thể được điều chỉnh theo từng đối tượng cụ thể để mang lại hiệu quả tốt nhất:

Người thừa cân/béo phì: 

• Giảm cân từ từ và bền vững: Mục tiêu giảm 5-10% trọng lượng cơ thể trong vòng 6-12 tháng.
• Chế độ ăn uống cân bằng: Tập trung vào rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, protein nạc và chất béo lành mạnh (như dầu ô liu, cá béo). Hạn chế đường, tinh bột tinh chế, và chất béo bão hòa.
• Tập thể dục đều đặn: Ít nhất 150 phút hoạt động thể chất cường độ vừa phải mỗi tuần.

Người mắc bệnh tiểu đường type 2:

• Kiểm soát đường huyết: Tuân thủ chặt chẽ phác đồ điều trị của bác sĩ, bao gồm dùng thuốc, chế độ ăn uống và tập luyện.
• Theo dõi định kỳ: Thực hiện xét nghiệm máu thường xuyên để kiểm tra chức năng gan và mức độ mỡ trong máu.

Người có cholesterol và triglyceride cao:

• Chế độ ăn uống ít chất béo: Giảm lượng chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa. Tăng cường chất xơ và omega-3.
• Thuốc hạ lipid máu: Nếu cần thiết, bác sĩ có thể kê toa thuốc để kiểm soát cholesterol và triglyceride.

Người có hội chứng chuyển hóa:

• Thay đổi lối sống lành mạnh hơn: Kết hợp giảm cân, chế độ ăn uống lành mạnh, tập thể dục và kiểm soát các yếu tố nguy cơ khác như huyết áp và đường huyết.
• Tham khảo tư vấn chuyên gia: Tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để xây dựng kế hoạch phòng ngừa phù hợp.

Người hay sử dụng chất kích thích (rượu, bia):

• Giảm hoặc ngừng uống rượu: Đây là biện pháp quan trọng nhất để ngăn ngừa gan nhiễm mỡ do rượu và các biến chứng nguy hiểm.
• Tìm kiếm sự hỗ trợ: Nếu gặp khó khăn trong việc kiểm soát việc uống rượu, hãy tìm kiếm sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè, hoặc các chuyên gia tâm lý.

Biện pháp phòng ngừa chung:

• Khám sức khỏe định kỳ: Thực hiện xét nghiệm máu và siêu âm bụng định kỳ để phát hiện sớm các dấu hiệu của gan nhiễm mỡ.
• Tiêm phòng viêm gan B: Viêm gan B có thể làm tăng nguy cơ gan nhiễm mỡ, do đó tiêm phòng là biện pháp phòng ngừa quan trọng.
• Hạn chế sử dụng thuốc không cần thiết: Một số loại thuốc có thể gây tổn thương gan, vì vậy hãy tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc nào.

Các cách điều trị gan nhiễm mỡ

Dùng thuốc

Hiện tại, chưa có thuốc đặc trị gan nhiễm mỡ được FDA (Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ) phê duyệt. Tuy nhiên, một số loại thuốc được sử dụng để điều trị các bệnh lý liên quan và có thể cải thiện tình trạng gan nhiễm mỡ, bao gồm:

• Thuốc điều trị tiểu đường: Các thuốc nhóm Thiazolidinediones (như pioglitazone) và nhóm GLP-1 receptor agonists (như liraglutide) có thể giúp giảm mỡ trong gan ở những bệnh nhân tiểu đường type 2.
• Thuốc điều trị rối loạn Lipid máu: Statin là nhóm thuốc được sử dụng phổ biến để giảm cholesterol và có thể có tác dụng phụ tích cực lên gan nhiễm mỡ.
• Vitamin E: Liều cao vitamin E (800 IU/ngày) có thể cải thiện tình trạng viêm gan ở bệnh nhân gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD) và không có tiểu đường.
• Thuốc khác: Các loại thuốc khác đang được nghiên cứu bao gồm các chất chống oxy hóa, axitbéo omega-3 và các thuốc nhắm trúng đích các quá trình gây viêm và xơ hóa trong gan.

Việc dùng thuốc cần tuân thủ nghiêm ngặt phác đồ điều trị và tái khám định kỳ để đánh giá hiệu quả điều trị. Quá trình điều trị cần được thực hiện dưới sự giám sát của bác sĩ.

Chữa gan nhiễm mỡ bằng đông y

Trong y học cổ truyền, gan nhiễm mỡ được xem là sự mất cân bằng giữa các yếu tố Âm Dương, Khí Huyết và các chất dịch trong cơ thể, dẫn đến tình trạng ứ trệ, tích tụ mỡ trong gan. Cơ chế điều trị gan nhiễm mỡ bằng Đông y tập trung vào việc phục hồi sự cân bằng này thông qua các nguyên lý điều trị chính sau:

• Tăng cường chức năng giải độc của gan: Các vị thuốc như Bán Hạ, Thăng Mộc Hương, Huyền Sâm được sử dụng để thanh nhiệt, giải độc, tăng cường chức năng giải độc của gan, giúp loại bỏ các chất độc hại và mỡ thừa trong gan.
• Điều hòa khí huyết: Các vị thuốc như Đương Quy, Nhân Trần, Ngưu Tất được sử dụng để bổ huyết, hoạt huyết, điều hòa lưu thông khí huyết trong cơ thể, cải thiện tình trạng ứ trệ dẫn đến tích tụ mỡ trong gan.
• Tiêu đờm, thông kinh lạc: Các vị thuốc như Hạ Khô Thảo, Thần Khương, Phấn Hương được sử dụng để tiêu đờm, thông kinh lạc, giúp loại bỏ tình trạng đờm trệ, khí trệ gây nên tích tụ mỡ trong gan.
• Điều hòa các chức năng của các tạng phủ: Theo quan niệm Đông y, các tạng phủ trong cơ thể có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Vì vậy, việc điều trị gan nhiễm mỡ cũng cần điều hòa chức năng của các tạng phủ khác như dạ dày, tỳ vị, lá lách để đạt được hiệu quả tối ưu.

Chữa gan nhiễm mỡ bằng Đông y an toàn, lành tính. Tuy nhiên, bạn cần lưu ý rằng, việc áp dụng điều trị bằng Đông y nên được thực hiện dưới sự hướng dẫn và giám sát của các thầy thuốc Đông y có kinh nghiệm.

Gợi ý bài thuốc Đông y điều trị gan nhiễm mỡ:

• Bài thuốc Sảng Tẩu Tán (Tỳ Khương, Thăng Mộc Hương, Đương Quy, Nhân Trần, Ngưu Tất, Phá Hợp Nhất, Bán Hạ, Huyền Sâm, Cam Thảo). Mục tiêu: Thanh nhiệt, giải độc, tăng cường chức năng giải độc của gan, hỗ trợ điều trị gan nhiễm mỡ.
• Bài thuốc Đại Bổ Huyết Dưỡng Tán (Đương Quy, Nhục Thung Dung, Thục Địa, Bạch Truật, Xuyên Khung, Bạch Quả, Bán Hạ). Mục tiêu: Bổ huyết, dưỡng huyết, tăng cường tuần hoàn máu đến gan, cải thiện tình trạng gan nhiễm mỡ.
• Bài thuốc Tiêu Đậu Hoàn (Hạ Khô Thảo, Thần Khương, Phấn Hương, Đan Bì, Trạch Tả, Trần Bì). Mục tiêu: Tiêu đờm, tiêu khí, thông kinh lạc, hỗ trợ điều trị gan nhiễm mỡ do đờm trệ.

Chữa gan nhiễm mỡ tại nhà

Một số nguyên liệu quen thuộc như mướp đắng, lá sen, lá vối, vỏ bưởi, nghệ và mật ong… có thể được kết hợp để tạo thành bài thuốc đơn giản sử dụng tại nhà nhằm mục đích hỗ trợ điều trị gan nhiễm mỡ. 

• Mướp đắng: Chứa các hợp chất như cucurbitacin, saponin, và vitamin C, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu, giúp giải độc gan và thận, hỗ trợ điều trị gan nhiễm mỡ.
• Lá sen: Thành phần giàu flavonoid, alkaloid, và các hợp chất phenolic, có tác dụng sát khuẩn, chống oxy hóa, hỗ trợ bảo vệ và tái tạo tế bào gan, cải thiện tình trạng gan nhiễm mỡ.
• Lá vối: Chứa các hợp chất như apigenin, luteolin, và quercetin, có tác dụng chống oxy hóa, kháng viêm, hỗ trợ bảo vệ gan khỏi tổn thương, cải thiện tình trạng gan nhiễm mỡ.
• Vỏ bưởi: Thành phần giàu naringin, hesperidin, và các hợp chất polyphenol khác, có tác dụng chống oxy hóa, giảm lượng mỡ trong gan, hỗ trợ điều trị gan nhiễm mỡ.
• Nghệ: Curcumin trong nghệ có tác dụng chống oxy hóa, kháng viêm, hỗ trợ bảo vệ và phục hồi tế bào gan, cải thiện tình trạng gan nhiễm mỡ.

Cách thức sử dụng:

• Rửa sạch và sấy khô các nguyên liệu.
• Xay nhỏ hoặc nghiền nát các nguyên liệu thành bột.
• Trộn đều các bột với mật ong theo tỷ lệ thích hợp.
• Dùng hỗn hợp này uống hàng ngày, có thể pha với nước ấm hoặc trà thảo mộc.

Lưu ý: Mẹo chữa gan nhiễm mỡ tại nhà chỉ có tác dụng hỗ trợ, không thể thay thế hoàn toàn các phương pháp điều trị y học hiện đại. Vì vậy, bệnh nhân cần tuân thủ các hướng dẫn của bác sĩ và kết hợp với các phương pháp điều trị khác để đạt hiệu quả cao nhất trong việc điều trị gan nhiễm mỡ.

Gan nhiễm mỡ là một tình trạng nghiêm trọng nhưng có thể phòng ngừa và kiểm soát được. Bằng cách thay đổi lối sống lành mạnh, bạn có thể bảo vệ gan của mình và giảm nguy cơ mắc các biến chứng nghiêm trọng. Hy vọng bài viết này cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích về gan nhiễm mỡ.