Gan nhiễm mỡ đang trở thành một vấn đề sức khỏe đáng báo động trên toàn cầu. Trong số các cấp độ gan nhiễm mỡ, độ 4 được xem là giai đoạn nghiêm trọng nhất, tiềm ẩn nhiều biến chứng nguy hiểm. Hãy cùng tìm hiểu về gan nhiễm mỡ độ 4, từ nguyên nhân, triệu chứng đến các phương pháp phòng ngừa và điều trị hiệu quả.

Đặc điểm gan nhiễm mỡ độ 4

Gan nhiễm mỡ độ 4, còn được biết đến với thuật ngữ y khoa là xơ gan do gan nhiễm mỡ không do rượu (non-alcoholic steatohepatitis – NASH), là giai đoạn tiến triển cuối cùng và nghiêm trọng nhất của bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD). Ở giai đoạn này, quá trình tích tụ mỡ trong gan đã vượt ngưỡng, chiếm hơn 30% tổng trọng lượng gan.

Đặc điểm mô bệnh học

• Tế bào gan: Tình trạng thoái hóa mỡ lan rộng, tế bào gan bị tổn thương nghiêm trọng, hình thành các bóng mỡ lớn (macrovesicular steatosis).
• Viêm: Tình trạng viêm gan mãn tính diễn ra mạnh mẽ, với sự xâm nhập của các tế bào viêm như bạch cầu đa nhân trung tính và tế bào lympho.
• Tổn thương tế bào: Các tế bào gan bị tổn thương, hoại tử, và hình thành các thể Mallory-Denk (một dạng protein bất thường).
• Xơ hóa: Quá trình xơ hóa lan rộng, hình thành các sợi collagen và các cầu nối xơ, làm biến đổi cấu trúc gan và ảnh hưởng đến chức năng gan.

Phân loại

• Xơ hóa cầu nối: Xơ hóa tập trung ở vùng cửa và lan rộng, nối liền các vùng cửa với nhau.
• Xơ hóa quanh tiểu thùy: Xơ hóa tập trung quanh các tiểu thùy gan, cô lập chúng.
• Xơ hóa đa cầu nối: Sự kết hợp của cả hai dạng xơ hóa cầu nối và quanh tiểu thùy, hình thành các nốt tân sinh, dẫn đến xơ gan.

Triệu chứng gan nhiễm mỡ độ 4

Triệu chứng lâm sàng

• Mệt mỏi mãn tính: Tích tụ mỡ quá mức trong gan làm suy giảm chức năng gan, dẫn đến tình trạng mệt mỏi kéo dài, khó tập trung và giảm khả năng làm việc.
• Đau tức vùng hạ sườn phải: Người bệnh có thể cảm thấy đau âm ỉ hoặc đau dữ dội ở vùng bụng phía trên bên phải, vị trí của gan.
• Vàng da, vàng mắt: Bilirubin, một sản phẩm của quá trình phân hủy hồng cầu, không được gan xử lý hiệu quả, dẫn đến vàng da và vàng mắt.
• Chướng bụng, đầy hơi: Gan to ra do tích tụ mỡ có thể gây chướng bụng, khó tiêu và đầy hơi.
• Phù chân: Suy giảm chức năng gan ảnh hưởng đến quá trình tổng hợp protein, gây giảm albumin máu và dẫn đến phù nề, đặc biệt ở chân.
• Xuất huyết tiêu hóa: Tăng áp lực tĩnh mạch cửa do xơ gan có thể gây giãn tĩnh mạch thực quản, dẫn đến chảy máu tiêu hóa.
• Rối loạn đông máu: Gan không sản xuất đủ các yếu tố đông máu, làm tăng nguy cơ chảy máu và bầm tím.
• Rối loạn tâm thần kinh: Tích tụ chất độc trong máu do suy giảm chức năng gan có thể gây lú lẫn, mất phương hướng, buồn ngủ và hôn mê.

Triệu chứng cận lâm sàng

• Tăng men gan: Xét nghiệm máu cho thấy mức độ tăng cao của các enzyme gan như ALT và AST.
• Giảm albumin máu: Xét nghiệm máu cho thấy nồng độ albumin thấp.
• Tăng bilirubin máu: Xét nghiệm máu cho thấy mức độ bilirubin tăng cao.
• Hình ảnh siêu âm, CT, MRI: Cho thấy gan to ra, tăng âm, có thể có dấu hiệu xơ gan.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

• Thừa cân và béo phì: Đây là yếu tố nguy cơ hàng đầu, đặc biệt là béo phì trung tâm (mỡ tích tụ chủ yếu ở vùng bụng). Mỡ thừa trong cơ thể thúc đẩy quá trình sản xuất và tích tụ mỡ trong gan, gây ra viêm và tổn thương tế bào gan.
• Kháng insulin: Tình trạng này thường đi kèm với béo phì và làm giảm khả năng đáp ứng của cơ thể với insulin, hormone có vai trò điều hòa lượng đường trong máu. Kháng insulin làm tăng sản xuất và tích tụ mỡ trong gan, đồng thời cản trở quá trình phân giải mỡ, dẫn đến gan nhiễm mỡ.
• Tiểu đường tuýp 2: Người bệnh tiểu đường tuýp 2 thường có nguy cơ cao mắc gan nhiễm mỡ do tăng đường huyết và kháng insulin.
• Rối loạn lipid máu: Tình trạng tăng cholesterol và triglyceride trong máu cũng góp phần làm tăng nguy cơ gan nhiễm mỡ. Các chất béo này tích tụ trong gan, gây viêm và tổn thương.
• Hội chứng chuyển hóa: Đây là tập hợp các rối loạn chuyển hóa bao gồm béo phì, kháng insulin, tăng huyết áp, và rối loạn lipid máu. Hội chứng chuyển hóa làm tăng đáng kể nguy cơ gan nhiễm mỡ độ 4.
• Tiền sử gia đình mắc bệnh gan: Yếu tố di truyền cũng đóng vai trò quan trọng trong việc mắc gan nhiễm mỡ. Nếu trong gia đình có người thân mắc bệnh gan, bạn có thể có nguy cơ cao hơn.

Ngoài các yếu tố trên, một số yếu tố khác cũng có thể góp phần gây ra gan nhiễm mỡ độ 4, bao gồm:

• Lạm dụng rượu bia: Tuy không phải là nguyên nhân trực tiếp của NAFLD, lạm dụng rượu bia có thể làm trầm trọng thêm tình trạng gan nhiễm mỡ.
• Một số loại thuốc: Một số thuốc như corticosteroid, thuốc chống trầm cảm, và thuốc kháng retrovirus có thể làm tăng nguy cơ gan nhiễm mỡ.
• Các bệnh lý khác: Một số bệnh lý như bệnh gan nhiễm mỡ do rượu, viêm gan siêu vi B và C, bệnh lý tuyến giáp, và bệnh lý tự miễn cũng có thể làm tăng nguy cơ gan nhiễm mỡ độ 4.

Biến chứng nguy hiểm của gan nhiễm mỡ độ 4

• Viêm gan mạn tính: Tình trạng viêm kéo dài trong gan do mỡ tích tụ quá mức có thể dẫn đến viêm gan mạn tính. Các tế bào gan bị tổn thương và dần bị thay thế bởi các mô sẹo, gây suy giảm chức năng gan.
• Xơ gan: Xơ gan là giai đoạn cuối của tổn thương gan mạn tính, trong đó các mô sẹo hình thành quá mức, thay thế các tế bào gan khỏe mạnh. Xơ gan gây suy giảm nghiêm trọng chức năng gan, dẫn đến các biến chứng như tăng áp lực tĩnh mạch cửa, cổ trướng, vàng da, và thậm chí hôn mê gan.
• Ung thư gan: Gan nhiễm mỡ độ 4 làm tăng nguy cơ ung thư gan, một trong những loại ung thư ác tính nhất. Các tế bào gan bị tổn thương do viêm và xơ hóa có thể biến đổi thành tế bào ung thư, gây ra khối u gan.
• Tăng áp lực tĩnh mạch cửa: Xơ gan gây cản trở dòng máu chảy qua gan, làm tăng áp lực trong tĩnh mạch cửa. Biến chứng này có thể dẫn đến giãn tĩnh mạch thực quản, giãn tĩnh mạch dạ dày, cổ trướng và xuất huyết tiêu hóa.
• Hội chứng chuyển hóa: Gan nhiễm mỡ độ 4 thường đi kèm với hội chứng chuyển hóa, bao gồm các yếu tố nguy cơ tim mạch như béo phì, tăng huyết áp, rối loạn lipid máu và kháng insulin. Điều này làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch và đột quỵ.
• Suy giảm chất lượng cuộc sống: Các triệu chứng như mệt mỏi, chán ăn, đau bụng, vàng da và phù chân có thể làm suy giảm đáng kể chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Chẩn đoán bệnh chính xác

Mục tiêu của chẩn đoán không chỉ xác định mức độ tích tụ mỡ trong gan mà còn đánh giá mức độ viêm và xơ hóa, từ đó đưa ra phác đồ điều trị phù hợp.

Xác định tiền sử bệnh và khám lâm sàng:

• Bác sĩ sẽ bắt đầu bằng việc thu thập thông tin chi tiết về tiền sử bệnh của bạn, bao gồm các yếu tố nguy cơ như béo phì, tiểu đường, rối loạn lipid máu, sử dụng thuốc, và tiền sử gia đình. 
• Khám lâm sàng sẽ tập trung vào việc đánh giá các dấu hiệu của gan nhiễm mỡ như gan to, vàng da, và các biểu hiện của xơ gan (ví dụ: cổ trướng, tuần hoàn bàng hệ).

Xét nghiệm máu: Các xét nghiệm máu đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá chức năng gan và phát hiện các dấu hiệu viêm. Một số xét nghiệm máu thường được chỉ định bao gồm:

• Men gan (AST, ALT): Mức độ men gan tăng cao có thể chỉ ra tổn thương gan.
• Gama-glutamyltransferase (GGT): GGT tăng cao thường liên quan đến bệnh gan do rượu, nhưng cũng có thể tăng trong gan nhiễm mỡ.
• Alkaline phosphatase (ALP): ALP tăng cao có thể chỉ ra tắc nghẽn đường mật, một biến chứng của gan nhiễm mỡ.
• Bilirubin: Mức độ bilirubin tăng cao có thể gây vàng da.
• Glucose và HbA1c: Đánh giá tình trạng đường huyết và kiểm soát đường huyết dài hạn.
• Lipid máu (cholesterol, triglyceride): Kiểm tra mức độ mỡ trong máu.

Chẩn đoán hình ảnh: Chẩn đoán hình ảnh giúp bác sĩ quan sát trực tiếp gan và đánh giá mức độ tích tụ mỡ. Các phương pháp chẩn đoán hình ảnh thường được sử dụng bao gồm:

• Siêu âm bụng: Siêu âm là phương pháp phổ biến nhất, không xâm lấn, giúp phát hiện gan nhiễm mỡ, đánh giá kích thước gan và cấu trúc mô gan.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT scan): CT scan cung cấp hình ảnh chi tiết hơn siêu âm, giúp đánh giá mức độ tích tụ mỡ chính xác hơn và phát hiện các biến chứng như xơ gan.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): MRI cũng cung cấp hình ảnh chi tiết tương tự CT scan, nhưng không sử dụng tia X, an toàn hơn cho bệnh nhân.

Sinh thiết gan: Trong quá trình sinh thiết, bác sĩ sẽ lấy một mẫu mô nhỏ từ gan để kiểm tra dưới kính hiển vi. Sinh thiết gan giúp xác định mức độ viêm, xơ hóa, và loại trừ các bệnh lý gan khác.

Phòng ngừa bệnh hiệu quả

• Giảm cân an toàn và hiệu quả: Nếu bạn đang thừa cân hoặc béo phì, việc giảm cân là biện pháp quan trọng nhất để phòng ngừa gan nhiễm mỡ. Hãy tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để xây dựng kế hoạch giảm cân phù hợp và an toàn.
• Theo dõi chỉ số BMI: Chỉ số khối cơ thể (BMI) là một công cụ hữu ích để đánh giá mức độ thừa cân và béo phì. Đảm bảo BMI của bạn nằm trong khoảng 18.5 – 24.9.
• Hạn chế chất béo: Giảm lượng chất béo bão hòa (có trong mỡ động vật, đồ ăn nhanh, đồ chiên rán) và chất béo chuyển hóa (có trong thực phẩm chế biến sẵn). Tăng cường chất béo không bão hòa đơn (có trong dầu ô liu, quả bơ) và chất béo không bão hòa đa (có trong cá hồi, các loại hạt).
• Kiểm soát tốt lượng đường nạp vào cơ thể: Hạn chế đồ uống có đường, bánh kẹo, thực phẩm chế biến sẵn. Chọn các loại thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp.
• Tăng cường bổ sung chất xơ: Bổ sung nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt để cung cấp đủ chất xơ cho cơ thể. Chất xơ giúp cải thiện quá trình chuyển hóa mỡ trong gan.
• Thường xuyên tập thể dục: Tập thể dục ít nhất 150 phút mỗi tuần với cường độ vừa phải hoặc 75 phút mỗi tuần với cường độ mạnh. Chọn các hoạt động thể chất mà bạn yêu thích như đi bộ, chạy bộ, đạp xe, bơi lội, yoga. Kết hợp các bài tập rèn luyện sức mạnh cơ bắp ít nhất 2 lần mỗi tuần.
• Khám sức khỏe định kỳ: Nếu bạn có các yếu tố nguy cơ như béo phì, tiểu đường, rối loạn lipid máu, hoặc tiền sử gia đình mắc bệnh gan, hãy đi khám sức khỏe định kỳ để kiểm tra chức năng gan và các chỉ số liên quan.
• Hạn chế rượu bia: Nếu bạn uống rượu bia, hãy hạn chế ở mức độ vừa phải (tối đa 2 ly/ngày đối với nam và 1 ly/ngày đối với nữ).
• Tiêm phòng viêm gan hiệu quả: Tiêm phòng viêm gan A và B để bảo vệ gan khỏi các tác nhân gây viêm nhiễm.

Điều trị gan nhiễm mỡ độ 4

Điều trị gan nhiễm mỡ độ 4 tập trung vào kiểm soát các yếu tố nguy cơ, ngăn ngừa biến chứng và phục hồi chức năng gan còn lại.

Kiểm soát bệnh lý đi kèm

• Kiểm soát đái tháo đường: Sử dụng thuốc hạ đường huyết, insulin nếu cần để đạt HbA1c mục tiêu < 7%.
• Kiểm soát tăng huyết áp: Sử dụng thuốc hạ áp lực như ACEI, ARB, calcium channel blockers.
• Điều trị rối loạn lipid máu: Sử dụng statin để hạ LDL-C, fibrate để tăng HDL-C nếu cần.

Các biện pháp khác

• Vitamin E: Một số nghiên cứu đề xuất vitamin E liều cao (800IU/ngày) có thể làm chậm tiến triển xơ gan ở bệnh nhân không có đái tháo đường.
• Acid ursodeoxycholic: Một số bằng chứng cho thấy có thể cải thiện tình trạng viêm và fibrose gan ở bệnh nhân gan nhiễm mỡ.
• Phẫu thuật: Chỉ định phẫu thuật giảm cân nếu thất bại trong việc giảm cân bằng biện pháp không phẫu thuật. Ghép gan chỉ được xem xét ở trường hợp xơ gan giai đoạn cuối.

Theo dõi và quản lý biến chứng

• Định kỳ sàng lọc ung thư biểu mô tế bào gan bằng siêu âm và đo nồng độ AFP.
• Phát hiện sớm các dấu hiệu suy giảm chức năng gan như vàng da, phù, tiểu máu.
• Điều trị triệu chứng các biến chứng như cổ trướng, hội chứng não gan, tăng áp lực đường mật.

Điều trị gan nhiễm mỡ độ 4 cần được tiếp cận đa mặt, kết hợp các biện pháp can thiệp lối sống, kiểm soát bệnh lý đồng mắc và các biện pháp điều trị đặc hiệu khác. Việc tuân thủ điều trị và theo dõi định kỳ giúp kiểm soát tiến triển bệnh, ngăn ngừa biến chứng và duy trì chất lượng cuộc sống.

Gan nhiễm mỡ độ 4 là một tình trạng nghiêm trọng, nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa được thông qua việc thay đổi lối sống lành mạnh. Nếu bạn có bất kỳ yếu tố nguy cơ nào, hãy thăm khám bác sĩ để được tư vấn và kiểm tra sức khỏe định kỳ.