Gan nhiễm mỡ là một tình trạng ngày càng phổ biến, khi lượng mỡ tích tụ quá nhiều trong tế bào gan. Nếu không được kiểm soát, bệnh có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như viêm gan, xơ gan và thậm chí ung thư gan. May mắn thay, các phương pháp chẩn đoán như siêu âm gan nhiễm mỡ đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện sớm bệnh.

Siêu âm gan nhiễm mỡ là gì?

Siêu âm gan nhiễm mỡ là một kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh không xâm lấn, đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá tình trạng gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD) và gan nhiễm mỡ do rượu (AFLD). Kỹ thuật này sử dụng sóng âm thanh tần số cao để tạo ra hình ảnh trực quan về cấu trúc gan, từ đó giúp bác sĩ xác định mức độ tích tụ mỡ trong gan và phát hiện các tổn thương liên quan.

Nguyên lý hoạt động: Khi sóng siêu âm được truyền vào cơ thể, chúng gặp các mô có mật độ khác nhau trong gan, bao gồm cả tế bào gan và mỡ. Sự khác biệt về mật độ này tạo ra sự phản xạ khác nhau của sóng âm. Các đầu dò siêu âm thu nhận các tín hiệu phản xạ này và chuyển đổi chúng thành hình ảnh trên màn hình.

Đặc điểm hình ảnh: Trên hình ảnh siêu âm, gan nhiễm mỡ thường biểu hiện bằng sự tăng độ sáng của nhu mô gan so với thận (độ sáng của nhu mô gan tăng lên sẽ khiến cấu trúc mạch máu bị mờ đi). Mức độ tăng độ sáng này tương quan với lượng mỡ tích tụ trong gan. Ngoài ra, các dấu hiệu khác như bờ gan mờ, thùy gan to, cấu trúc mạch máu không rõ cũng có thể được quan sát thấy trong trường hợp gan nhiễm mỡ.

Phân loại mức độ gan nhiễm mỡ:

• Cấp độ 1: Độ sáng của nhu mô gan tăng nhẹ, cấu trúc mạch máu vẫn có thể nhìn thấy rõ.
• Cấp độ 2: Độ sáng của nhu mô gan tăng trung bình, cấu trúc mạch máu bắt đầu mờ.
• Cấp độ 3: Độ sáng của nhu mô gan tăng rõ rệt, cấu trúc mạch máu mờ hoặc không nhìn thấy rõ.

Ưu điểm: Siêu âm gan nhiễm mỡ là phương pháp an toàn, không gây đau, không sử dụng bức xạ, và có thể thực hiện lặp lại nhiều lần để theo dõi tiến triển của bệnh. Đặc biệt, siêu âm gan nhiễm mỡ có khả năng phát hiện gan nhiễm mỡ từ giai đoạn sớm, khi bệnh chưa có triệu chứng rõ ràng, giúp can thiệp và điều trị kịp thời.

Hạn chế: Siêu âm gan nhiễm mỡ phụ thuộc nhiều vào kinh nghiệm của bác sĩ siêu âm và chất lượng máy móc. Ngoài ra, phương pháp này chỉ đánh giá được lượng mỡ tích tụ trong gan, không thể phân biệt được giữa NAFLD và AFLD, cũng như không đánh giá được mức độ viêm và xơ hóa trong gan. Do đó, siêu âm gan nhiễm mỡ thường được kết hợp với các xét nghiệm khác như xét nghiệm máu, xét nghiệm chức năng gan để chẩn đoán toàn diện và chính xác hơn.

Vì sao nên thực hiện siêu âm gan nhiễm mỡ?

• Phát hiện sớm tình trạng nhiễm mỡ: Siêu âm cho phép bác sĩ hình dung cấu trúc gan và mô mỡ, từ đó xác định sự hiện diện của gan nhiễm mỡ ngay cả khi chưa có triệu chứng lâm sàng. Điều này đặc biệt quan trọng đối với những người có yếu tố nguy cơ như béo phì, tiểu đường, rối loạn lipid máu, hoặc lối sống không lành mạnh. Phát hiện sớm gan nhiễm mỡ giúp can thiệp sớm, ngăn ngừa tiến triển thành các bệnh gan nghiêm trọng hơn như viêm gan mỡ không do rượu (NASH), xơ gan, và ung thư gan.
• Đánh giá mức độ nhiễm mỡ của gan: Siêu âm không chỉ phát hiện gan nhiễm mỡ mà còn giúp phân loại mức độ nhiễm mỡ dựa trên các đặc điểm hình ảnh như độ sáng của nhu mô gan, độ đồng nhất của cấu trúc gan, và sự mờ của mạch máu. Thông tin này giúp bác sĩ đánh giá mức độ nghiêm trọng của bệnh và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.
• Theo dõi tiến triển bệnh và đánh giá hiệu quả điều trị: Siêu âm định kỳ cho phép bác sĩ theo dõi sự thay đổi của gan nhiễm mỡ theo thời gian, từ đó đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp như thay đổi lối sống, chế độ ăn uống, hoặc sử dụng thuốc. Điều này giúp điều chỉnh kế hoạch điều trị để đạt được kết quả tốt nhất và ngăn ngừa biến chứng.
• An toàn, không xâm lấn: Siêu âm là một kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh an toàn, không gây đau, và không sử dụng bức xạ ion hóa. Điều này làm cho siêu âm trở thành phương pháp phù hợp cho mọi đối tượng, bao gồm cả trẻ em, phụ nữ mang thai, và những người không thể chịu đựng các thủ thuật xâm lấn.
• Tiết kiệm chi phí điều trị: So với các phương pháp chẩn đoán hình ảnh khác như CT scan hoặc MRI, siêu âm có chi phí thấp hơn đáng kể. Điều này làm cho siêu âm trở thành một lựa chọn phù hợp cho việc sàng lọc và theo dõi gan nhiễm mỡ trong cộng đồng.

Quá trình siêu âm gan nhiễm mỡ

Chuẩn bị trước siêu âm

• Nhịn ăn: Bệnh nhân thường được yêu cầu nhịn ăn từ 6-8 tiếng trước khi thực hiện siêu âm để đảm bảo túi mật được căng đầy, tạo điều kiện thuận lợi cho việc quan sát các cấu trúc trong ổ bụng, bao gồm cả gan.
• Tư thế: Bệnh nhân nằm ngửa trên giường siêu âm, để lộ vùng bụng từ xương ức đến xương chậu.
• Gel siêu âm: Kỹ thuật viên sẽ thoa một lớp gel trong suốt lên vùng da cần siêu âm. Gel này có tác dụng làm môi trường truyền dẫn sóng âm tốt hơn, loại bỏ không khí giữa đầu dò và da, giúp hình ảnh rõ nét.

Thực hiện siêu âm

• Đầu dò: Bác sĩ hoặc kỹ thuật viên sẽ sử dụng một đầu dò siêu âm chuyên dụng, di chuyển nhẹ nhàng trên da bụng bệnh nhân theo các hướng khác nhau. Đầu dò phát ra sóng âm thanh tần số cao (không nghe thấy được) vào trong cơ thể.
• Sóng âm và hình ảnh: Sóng âm này khi gặp các mô trong cơ thể sẽ bị phản xạ lại và được đầu dò ghi nhận. Máy siêu âm sẽ chuyển đổi các tín hiệu này thành hình ảnh hiển thị trên màn hình.
• Quan sát và ghi nhận: Bác sĩ sẽ quan sát kỹ lưỡng hình ảnh gan trên màn hình, đánh giá kích thước, hình dạng, cấu trúc nhu mô, độ đồng nhất của gan, các mạch máu trong gan, và đặc biệt là các dấu hiệu của gan nhiễm mỡ.

Đánh giá hình ảnh và kết luận

• Dấu hiệu gan nhiễm mỡ: Hình ảnh siêu âm gan nhiễm mỡ thường thấy là tăng độ sáng của nhu mô gan (gan sáng hơn bình thường), làm mờ hoặc che lấp các mạch máu trong gan.
• Phân độ gan nhiễm mỡ: Dựa vào mức độ sáng của gan so với thận và các đặc điểm khác, bác sĩ sẽ phân độ gan nhiễm mỡ từ nhẹ đến nặng:
  • Cấp độ 1: Gan tăng sáng nhẹ.
  • Cấp độ 2: Gan tăng sáng rõ, có thể che mờ một phần mạch máu.
  • Cấp độ 3: Gan sáng rõ, che lấp hoàn toàn mạch máu.
• Các tổn thương khác: Bác sĩ cũng sẽ tìm kiếm các dấu hiệu của viêm gan, xơ gan, u gan, hoặc các bất thường khác.
• Kết luận: Sau khi phân tích toàn diện hình ảnh và kết hợp với các thông tin lâm sàng khác, bác sĩ sẽ đưa ra kết luận về tình trạng gan của bệnh nhân.

Kết quả siêu âm gan nhiễm mỡ cho biết gì?

Kết quả siêu âm gan nhiễm mỡ cung cấp cho bác sĩ những thông tin quan trọng về tình trạng sức khỏe của gan, bao gồm mức độ nhiễm mỡ, cấu trúc gan, và các dấu hiệu bất thường khác.

Mức độ nhiễm mỡ gan

Siêu âm đánh giá mức độ nhiễm mỡ dựa trên độ sáng của mô gan, độ đồng nhất của mô gan, và khả năng hiển thị của các mạch máu. Các cấp độ nhiễm mỡ thường được chia thành:

• Cấp độ 1 (Nhiễm mỡ nhẹ): Mô gan có độ sáng nhẹ, đồng nhất, và các mạch máu vẫn hiển thị rõ ràng. Tỷ lệ mỡ trong gan chiếm khoảng 5-10% trọng lượng gan.
• Cấp độ 2 (Nhiễm mỡ vừa): Mô gan sáng hơn, kém đồng nhất hơn, và các mạch máu có thể mờ hơn. Tỷ lệ mỡ trong gan chiếm khoảng 10-25% trọng lượng gan.
• Cấp độ 3 (Nhiễm mỡ nặng): Mô gan rất sáng, không đồng nhất, và các mạch máu khó nhìn thấy. Tỷ lệ mỡ trong gan vượt quá 25% trọng lượng gan.

Tuy nhiên, việc phân loại mức độ nhiễm mỡ chỉ dựa trên siêu âm có thể không chính xác hoàn toàn. Bác sĩ có thể kết hợp với các xét nghiệm khác như xét nghiệm máu, đo độ đàn hồi gan để đánh giá chính xác hơn.

Cấu trúc gan

Siêu âm cũng đánh giá cấu trúc gan, bao gồm kích thước gan, hình dạng gan, và sự hiện diện của các bất thường như:

• Gan to: Kích thước gan lớn hơn bình thường có thể là dấu hiệu của viêm gan, xơ gan, hoặc các bệnh lý khác.
• Gan nhỏ: Kích thước gan nhỏ hơn bình thường có thể là dấu hiệu của xơ gan tiến triển.
• Bề mặt gan gồ ghề: Bề mặt gan không còn trơn láng có thể là dấu hiệu của xơ gan hoặc các khối u trong gan.

Các dấu hiệu bất thường khác

• Sỏi mật: Sự hiện diện của sỏi trong túi mật.
• Viêm đường mật: Tình trạng viêm nhiễm của các ống dẫn mật.
• U gan: Các khối u lành tính hoặc ác tính trong gan.
• Xơ gan: Tình trạng mô sẹo thay thế mô gan khỏe mạnh.

Đo độ đàn hồi gan

Một số máy siêu âm hiện đại có chức năng đo độ đàn hồi gan (FibroScan hoặc ARFI), giúp đánh giá mức độ xơ hóa gan. Đây là thông tin quan trọng để đánh giá tiên lượng và theo dõi tiến triển của bệnh.

Lưu ý: Kết quả siêu âm gan nhiễm mỡ cần được bác sĩ chuyên khoa phân tích và giải thích. Bác sĩ sẽ kết hợp với các thông tin khác như tiền sử bệnh, triệu chứng lâm sàng, và kết quả xét nghiệm khác để chẩn đoán chính xác và đưa ra phương pháp điều trị phù hợp.

Đối tượng nên thực hiện siêu âm gan nhiễm mỡ

Các yếu tố nguy cơ cao:

• Béo phì và thừa cân: Chỉ số khối cơ thể (BMI) trên 25, đặc biệt là béo bụng (vòng eo lớn hơn 80cm ở nữ và 90cm ở nam), là yếu tố nguy cơ hàng đầu của gan nhiễm mỡ.
• Tiểu đường tuýp 2: Kháng insulin và rối loạn chuyển hóa glucose thường đi kèm với tích tụ mỡ trong gan.
• Rối loạn lipid máu: Tăng cholesterol toàn phần, triglyceride và giảm HDL-cholesterol làm tăng nguy cơ gan nhiễm mỡ.
• Hội chứng chuyển hóa: Tổ hợp các yếu tố nguy cơ như béo phì, tăng huyết áp, rối loạn lipid máu, tăng đường huyết càng làm tăng nguy cơ gan nhiễm mỡ.

Các yếu tố nguy cơ khác:

• Tiền sử gia đình: Có người thân mắc bệnh gan nhiễm mỡ, viêm gan, xơ gan làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
• Lạm dụng rượu bia: Uống quá nhiều rượu bia là nguyên nhân trực tiếp gây gan nhiễm mỡ và các tổn thương gan khác.
• Sử dụng thuốc: Một số loại thuốc như corticosteroid, thuốc tránh thai, thuốc điều trị ung thư… có thể gây tác dụng phụ lên gan.
• Các bệnh lý khác: Bệnh gan mạn tính, viêm gan virus, bệnh lý tuyến giáp, bệnh lý đường ruột… có thể liên quan đến gan nhiễm mỡ.

Độ tuổi và tần suất siêu âm:

• Trên 40 tuổi: Nên siêu âm gan định kỳ 1-2 năm/lần, đặc biệt nếu có các yếu tố nguy cơ.
• Dưới 40 tuổi: Nếu có yếu tố nguy cơ, bác sĩ có thể chỉ định siêu âm gan sớm hơn và định kỳ theo dõi.

Gan nhiễm mỡ có thể được kiểm soát và điều trị hiệu quả nếu phát hiện sớm. Bên cạnh siêu âm, bác sĩ có thể chỉ định thêm các xét nghiệm khác như xét nghiệm máu, xét nghiệm chức năng gan để chẩn đoán chính xác và đưa ra phương pháp điều trị phù hợp. Hãy duy trì lối sống lành mạnh, chế độ ăn uống cân đối, tập thể dục đều đặn, và hạn chế rượu bia để bảo vệ lá gan của bạn.