Mất ngủ kinh niên không chỉ mang lại cảm giác khó chịu và gây ra sự phiền toái, mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe toàn diện của người bệnh. Nó có thể là nguyên nhân gây ra những rối loạn sức khỏe nghiêm trọng, nhưng cũng có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng hơn như mất trí nhớ và rối loạn tâm thần. Qua bài viết dưới đây, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá sâu hơn về tình trạng mất ngủ này và các phương pháp hiệu quả để điều trị bệnh.

Định nghĩa và đặc điểm của mất ngủ kinh niên

Mất ngủ kinh niên là một dạng rối loạn giấc ngủ được đặc trưng bởi tình trạng khó đi vào giấc ngủ, duy trì giấc ngủ hoặc cả hai, kéo dài ít nhất ba đêm mỗi tuần trong khoảng thời gian ít nhất ba tháng. Điều này dẫn đến suy giảm đáng kể chức năng ban ngày, gây ra các triệu chứng mệt mỏi, khó tập trung và giảm sút chất lượng cuộc sống.

Đặc điểm của mất ngủ kinh niên

• Khó vào giấc: Mất hơn 30 phút để chìm vào giấc ngủ sau khi lên giường.
• Giữ ngủ khó: Thức giấc giữa đêm ít nhất 30 phút và khó ngủ lại.
• Ngủ không ngon giấc: Giấc ngủ cảm thấy không sâu, dễ bị đánh thức bởi các kích thích bên ngoài.
• Ngủ dậy mệt mỏi: Buổi sáng thức dậy vẫn cảm thấy mệt mỏi, thiếu năng lượng, không có cảm giác được nghỉ ngơi đầy đủ.
• Các triệu chứng trên gây ra suy giảm chức năng ban ngày: Khó tập trung, giảm hiệu quả làm việc, học tập, tăng nguy cơ tai nạn lao động, giao thông.
• Mất ngủ không chỉ do tình trạng tạm thời: Stress ngắn hạn, thay đổi múi giờ hoặc do rối loạn giấc ngủ khác ngưng thở khi ngủ, hội chứng chân không yên.

Lưu ý rằng, mức độ nghiêm trọng của mất ngủ kinh niên được đánh giá dựa trên tần suất xuất hiện các triệu chứng và mức độ suy giảm chức năng ban ngày.

Mất ngủ kinh niên là tình trạng mất ngủ trên 3 tháng

Phân loại mất ngủ kinh niên

Bệnh được phân loại thành hai dạng chính:

• Mất ngủ kinh niên nguyên phát: Không có nguyên nhân rõ ràng về mặt y tế hoặc tâm thần.
• Mất ngủ kinh niên thứ phát: Là triệu chứng của một bệnh lý nền khác, chẳng hạn như rối loạn lo âu, trầm cảm, đau mạn tính hoặc các vấn đề về hô hấp.

Ngoài ra, mất ngủ kinh niên còn có thể được phân loại theo mức độ nghiêm trọng dựa trên tần suất xuất hiện các triệu chứng:

• Trường hợp nhẹ: Các triệu chứng xuất hiện ít nhất 3 đêm/tuần trong 3 tháng, gây ra suy giảm nhẹ chức năng ban ngày.
• Trường hợp vừa: Các triệu chứng xuất hiện ít nhất 3 đêm/tuần trong 3 tháng, gây ra suy giảm vừa chức năng ban ngày.
• Trường hợp nặng: Các triệu chứng xuất hiện hầu hết các đêm trong tuần trong 3 tháng, gây ra suy giảm đáng kể chức năng ban ngày.

Nguyên nhân gây mất ngủ kinh niên

Mất ngủ kinh niên là một tình trạng phức tạp, thường do sự tác động của nhiều yếu tố. Các yếu tố nguy cơ gây mất ngủ kinh niên có thể được phân loại thành các nhóm chính sau:

Rối loạn tâm thần kinh

• Rối loạn lo âu: Lo âu mạn tính, rối loạn lo âu tổng hợp (GAD), rối loạn hoảng sợ (panic disorder) là những bệnh lý thường gặp gây ra mất ngủ. Những lo lắng, suy nghĩ tiêu cực liên tục khiến não bộ khó thư giãn, dẫn đến khó vào giấc và duy trì giấc ngủ.
• Trầm cảm: Trầm cảm có thể gây ra các triệu chứng thay đổi giấc ngủ, bao gồm mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều. Người bệnh trầm cảm thường có xu hướng thức giấc sớm vào rạng sáng và khó ngủ lại.
• Rối loạn lưỡng cực: Ở giai đoạn hưng cảm, người bệnh có thể bị mất ngủ do tăng hoạt động của hệ thần kinh. Ngược lại, giai đoạn trầm cảm có thể khiến họ ngủ quá nhiều.
• Rối loạn stress sau chấn thương: Những ký ức ám ảnh, ác mộng do sang chấn tâm lý có thể gây khó ngủ và ngủ không ngon giấc.

Sử dụng thuốc và chất kích thích

• Một số loại thuốc: Thuốc lợi tiểu, thuốc chống trầm cảm, thuốc an thần loại nhẹ (dùng lâu ngày) và một số loại thuốc khác có thể gây ra tác dụng phụ là mất ngủ.
• Caffeine: Chất này có tác dụng kích thích thần kinh trung ương, gây tỉnh táo và kéo dài thời gian cần thiết để chìm vào giấc ngủ. Tác dụng của caffeine có thể kéo dài đến 8 tiếng sau khi nạp vào cơ thể.
• Nicotine: Nicotine có trong thuốc lá cũng là một chất kích thích thần kinh, gây khó ngủ và làm gián đoạn giấc ngủ.

Thói quen sinh hoạt

• Lịch trình ngủ không đều đặn: Đi ngủ và thức dậy vào các thời điểm khác nhau trong tuần có thể làm rối loạn nhịp điệu circadian (đồng hồ sinh học) của cơ thể, gây ra tình trạng khó vào giấc và mất ngủ.
• Môi trường ngủ không thích hợp: Phòng ngủ ồn ào, thiếu ánh sáng ban ngày, quá nhiều ánh sáng xanh từ thiết bị điện tử vào buổi tối, nhiệt độ phòng không phù hợp đều có thể ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ.
• Thói quen ăn uống trước khi ngủ: Ăn quá no hoặc ăn đồ ăn cay, nhiều đường trước khi ngủ có thể gây khó tiêu, trào ngược dạ dày, ảnh hưởng đến giấc ngủ.
• Ngủ ngày quá nhiều: Ngủ ngày quá nhiều, đặc biệt là vào buổi chiều có thể khiến bạn khó ngủ vào ban đêm.
• Hoạt động thể chất gần giờ ngủ: Tập thể dục quá sát giờ đi ngủ có thể khiến cơ thể hưng phấn, khó đi vào giấc ngủ.

Phương pháp chẩn đoán

Chẩn đoán mất ngủ kinh niên là một quá trình toàn diện nhằm xác định nguyên nhân gây rối loạn giấc ngủ và phân biệt với các tình trạng khác có thể gây ra triệu chứng tương tự. Bác sĩ sẽ tiến hành các bước sau để chẩn đoán mất ngủ kinh niên:

Thăm khám lâm sàng và hỏi bệnh:

• Bác sĩ sẽ thu thập thông tin chi tiết về tiền sử bệnh lý cá nhân và gia đình, bao gồm các bệnh lý về thể chất và tâm thần.
• Bác sĩ sẽ hỏi về các thói quen sinh hoạt, đặc biệt là thói quen ngủ, gồm thời gian đi ngủ và thức dậy, chất lượng giấc ngủ, các yếu tố gây gián đoạn giấc ngủ (tiếng ồn, ánh sáng, nhiệt độ phòng), hoạt động thể chất và chế độ ăn uống.
• Bác sĩ cũng sẽ tìm hiểu về mức độ căng thẳng, lo lắng, các yếu tố tâm lý xã hội có thể ảnh hưởng đến giấc ngủ.

Khám sức khỏe tổng quát:

Bác sĩ có thể tiến hành khám sức khỏe tổng quát để loại trừ các bệnh lý tiềm ẩn có thể gây ra rối loạn giấc ngủ, chẳng hạn như đau mãn tính, bệnh về tuyến giáp, hoặc các rối loạn hô hấp.

Xét nghiệm cận lâm sàng:

• Đo điện não đồ (EEG): Đây là xét nghiệm đo hoạt động điện của não. Mặc dù không chẩn đoán trực tiếp mất ngủ kinh niên, EEG có thể giúp phát hiện các rối loạn giấc ngủ khác như ngưng thở khi ngủ hoặc hội chứng chân không yên.
• Polysomnography (Nghiên cứu giấc ngủ): Đây là xét nghiệm tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán các rối loạn giấc ngủ, bao gồm mất ngủ kinh niên. Trong quá trình thực hiện polysomnography, bệnh nhân sẽ ngủ qua đêm tại phòng nghiên cứu giấc ngủ. Các điện cực được gắn trên da đầu, ngực, bụng và chân để theo dõi hoạt động não (EEG), nhịp thở, nhịp tim, nồng độ oxy trong máu, cử động cơ và cử động mắt. Thông qua polysomnography, bác sĩ có thể đánh giá chi tiết cấu trúc giấc ngủ của bệnh nhân, bao gồm thời gian ngủ tổng thể, thời gian ngủ nông, ngủ sâu, thời gian thức giấc giữa đêm và các bất thường về hô hấp, cử động chân hoặc hoạt động não.

Đo điện não đồ giúp bác sĩ chẩn đoán tình trạng bệnh

Nhật ký giấc ngủ:

Bác sĩ có thể yêu cầu bệnh nhân ghi chép nhật ký giấc ngủ trong một đến hai tuần. Nhật ký giấc ngủ thường bao gồm thời gian đi ngủ và thức dậy, thời gian thức giấc giữa đêm, chất lượng giấc ngủ và các yếu tố có thể ảnh hưởng đến giấc ngủ (căng thẳng, sử dụng caffeine, rượu…). Việc ghi nhật ký giấc ngủ giúp bác sĩ theo dõi chi tiết tình trạng mất ngủ của bệnh nhân và có thể cung cấp thông tin bổ sung cho các xét nghiệm cận lâm sàng.

Các xét nghiệm khác:

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định thêm các xét nghiệm khác tùy theo tình trạng cụ thể của bệnh nhân, chẳng hạn như xét nghiệm máu để kiểm tra chức năng tuyến giáp, xét nghiệm nước tiểu hoặc xét nghiệm sàng lọc các rối loạn tâm thần.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Cần lưu ý rằng mất ngủ là điều bình thường có thể xảy ra với bất kỳ ai. Tuy nhiên, nếu bạn gặp các triệu chứng mất ngủ kinh niên kéo dài trên ba tháng và gây ra rối loạn đáng kể đến cuộc sống hằng ngày thì nên tham khảo ý kiến bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Dưới đây là một số dấu hiệu cảnh báo cần đi khám bác sĩ:

• Mất ngủ nghiêm trọng: Khó vào giấc ngủ ngay cả khi đã nằm trên giường nhiều giờ, thường xuyên tỉnh giấc giữa đêm và khó ngủ lại, tổng thời gian ngủ mỗi đêm giảm đáng kể.
• Mệt mỏi kéo dài: Cảm giác mệt mỏi, thiếu năng lượng ngay cả khi đã ngủ đủ giấc, ảnh hưởng đến khả năng làm việc, học tập và sinh hoạt hằng ngày.
• Gây ra các vấn đề về sức khỏe thể chất và tinh thần: Mất ngủ kinh niên có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý về tim mạch, huyết áp, tiểu đường, lo âu, trầm cảm.
• Ảnh hưởng đến chức năng nhận thức: Khó tập trung, giảm trí nhớ, dễ mắc sai lầm trong công việc và cuộc sống.
• Giảm chất lượng cuộc sống: Mất ngủ kinh niên khiến bạn khó tận hưởng các hoạt động vui chơi giải trí, giảm sút khả năng giao tiếp xã hội, gây ra stress và mệt mỏi.
• Các triệu chứng đi kèm: Bên cạnh những vấn đề về giấc ngủ, mất ngủ kinh niên có thể đi kèm với các triệu chứng khác như đau đầu, thay đổi cân nặng, buồn nôn, khó thở.

Nếu bạn gặp một hoặc nhiều dấu hiệu trên, hãy liên hệ với bác sĩ chuyên khoa giấc ngủ hoặc bác sĩ tâm thần để được đánh giá và can thiệp kịp thời. Chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ, ngăn ngừa các biến chứng sức khỏe về lâu dài và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Các phương pháp điều trị mất ngủ kinh niên phổ biến

Điều trị mất ngủ kinh niên là một quá trình lâu dài, đòi hỏi sự kiên trì và phối hợp giữa các phương pháp khác nhau. Mục tiêu chính của việc điều trị là cải thiện chất lượng giấc ngủ, giảm thiểu các triệu chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

Thay đổi lối sống

• Quản lý giấc ngủ: Đây là nền tảng quan trọng trong điều trị mất ngủ kinh niên. Bác sĩ sẽ hướng dẫn bệnh nhân thiết lập thói quen ngủ điều độ, đi ngủ và thức dậy vào cùng một giờ mỗi ngày, ngay cả vào cuối tuần. Điều này giúp điều chỉnh đồng hồ sinh học (nhịp circadien) của cơ thể, từ đó dễ dàng đi vào giấc ngủ và duy trì giấc ngủ sâu hơn.
• Kiểm soát căng thẳng: Căng thẳng và lo âu là những yếu tố thường gặp gây mất ngủ. Bác sĩ có thể gợi ý các kỹ thuật thư giãn như hít thở sâu, yoga, thiền để giúp bệnh nhân giảm căng thẳng, cải thiện chất lượng giấc ngủ.
• Tạo môi trường ngủ lý tưởng: Phòng ngủ nên tối, yên tĩnh, nhiệt độ mát mẻ (khoảng 18-22 độ C). Giường ngủ thoải mái, dành riêng cho việc ngủ và hoạt động tình dục. Tránh sử dụng thiết bị điện tử như điện thoại, máy tính trong phòng ngủ vì ánh sáng xanh phát ra từ màn hình có thể gây ức chế melatonin – hormone điều hòa giấc ngủ.
• Thói quen sinh hoạt lành mạnh: Nên tập thể dục thường xuyên, nhưng tránh tập quá sát giờ ngủ. Bỏ thuốc lá và hạn chế sử dụng rượu bia, caffeine, đặc biệt là vào buổi tối. Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, tránh ăn quá no trước khi ngủ.

Thiền giúp người bệnh thư giãn và dễ đi vào giấc ngủ

Liệu pháp tâm lý

Liệu pháp tâm lý là phương pháp điều trị hiệu quả cho mất ngủ kinh niên do các vấn đề về tâm lý như lo âu, trầm cảm. Các kỹ thuật thường được sử dụng bao gồm:

• Liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT): CBT là một phương pháp điều trị hiệu quả cho mất ngủ kinh niên, kết hợp các kỹ thuật hành vi và thay đổi cảm giác, giúp cải thiện thói quen ngủ và đảm bảo ngủ một cách hiệu quả hơn. Các phiên CBT-I thường bao gồm giáo dục về giấc ngủ, đánh giá các thói quen ngủ, và cung cấp các kỹ thuật thư giãn và kiểm soát suy nghĩ để giảm bớt lo âu và căng thẳng.
• Liệu pháp thư giãn: Bác sĩ sẽ hướng dẫn bệnh nhân các kỹ thuật thư giãn như hít thở sâu, thư giãn cơ bắp để giảm căng thẳng và cải thiện giấc ngủ.
• Liệu pháp phơi nhiễm kích thích (ERP): Phương pháp này hiệu quả đối với mất ngủ do lo âu. Bác sĩ sẽ giúp bệnh nhân đối mặt dần dần với những tình huống gây lo âu, từ đó giảm bớt lo lắng và cải thiện giấc ngủ.

Điều trị bằng thuốc Tây y

Thuốc ngủ chỉ được sử dụng trong thời gian ngắn theo chỉ định của bác sĩ. Thuốc có thể giúp bệnh nhân dễ vào giấc ngủ và duy trì giấc ngủ liên tục. Tuy nhiên, thuốc ngủ không phải là giải pháp lâu dài vì có thể gây phụ thuộc và tác dụng phụ. Các loại thuốc thường dùng bao gồm:

• Thuốc an thần nhẹ: Giúp thư giãn hệ thần kinh trung ương, tạo cảm giác buồn ngủ nhẹ.
• Thuốc đối kháng thụ thể orexin: Orexin là một chất dẫn truyền thần kinh giúp điều hòa trạng thái tỉnh táo. Ngăn chặn thụ thể orexin có thể thúc đẩy giấc ngủ.
• Thuốc melatonin: Melatonin là một hormone do tuyến tùng pineal sản sinh, đóng vai trò quan trọng trong điều hòa chu kỳ ngủ – thức dậy. Bổ sung melatonin liều thấp có thể cải thiện giấc ngủ ở một số trường hợp.

Lưu ý: Việc sử dụng thuốc ngủ cần tuân theo theo dõi chặt chẽ của bác sĩ để đảm bảo an toàn và hiệu quả điều trị.

Sử dụng thuốc ngủ cần sự theo dõi chặt chẽ từ bác sĩ

Các phương pháp điều trị khác

• Châm cứu: Châm cứu là phương pháp y học cổ truyền sử dụng kim để kích thích các huyệt đạo trên cơ thể, giúp cải thiện lưu thông khí huyết, giảm đau và an thần, từ đó cải thiện giấc ngủ.
• Liệu pháp ánh sáng: Liệu pháp này sử dụng ánh sáng cường độ cao vào buổi sáng để điều chỉnh đồng hồ sinh học, cải thiện giấc ngủ cho những người bị rối loạn nhịp circadien.
• Liệu pháp sinh học: Liệu pháp này sử dụng các phương pháp điều trị tự nhiên như thảo dược, liệu pháp mùi hương (aromatherapy) để cải thiện giấc ngủ. Tuy nhiên, cần lưu ý hiệu quả của các phương pháp này có thể khác nhau ở từng người và cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.

Lưu ý, việc lựa chọn phương pháp điều trị mất ngủ kinh niên phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh, mức độ nghiêm trọng và tình trạng sức khỏe tổng thể của bệnh nhân. Bác sĩ sẽ đưa ra phác đồ điều trị phù hợp nhất cho từng trường hợp.

Với những thông tin trên, bạn đã có thể hiểu rõ hơn về mất ngủ kinh niên và các biện pháp điều trị cũng như phòng ngừa để giữ cho giấc ngủ của mình luôn đảm bảo và lành mạnh. Hãy chăm sóc sức khỏe của bạn một cách toàn diện để có một cuộc sống khỏe mạnh và hạnh phúc hơn.